De kooltuin op het Plein in den Haag oudste tuin van Nederland?

In het vorige bericht werd melding gemaakt van het boekje De oudste tuin van Nederland: de groene geschiedenis van Huis Bergh, en die oudste tuin ligt bij Huis Bergh in ‘s-Heerenberg. In de archieven van dit huis ligt een document, gedateerd 1460/1461, dat de ’tuin an den Vinckenbergh’ vermeldt, die gelegen was buiten de kasteelgracht van genoemd kasteel. De schrijvers van het eerste hoofdstuk, Peter Verhoeff en Nina Wijsbek, schrijven: In de standaardliteratuur zijn geen vermeldingen van oudere tuinen die tegenwoordig nog bestaan. Huis Bergh was in die tijd het administratief, economisch en juridisch centrum van een aanzienlijk  graafschap Gelre.

Vooraf: het middelnederlandse woord tuin betekent: ‘door een omheining afgesloten ruimte.’

Het graafschap Gelre brengt ons ter vergelijking naar het graafschap Holland. In de zeer bekende standaardliteratuur Oude Hollandsche Tuinen, geschreven door Anna Bienfait (1943) gaat hoofdstuk III (p.33-43) zeer uitvoerig in op ‘De tuinen van ‘s-Gravenhage van het begin der 14e eeuw tot den tijd van Maurits’.

Veel gegevens blijken dan te vinden te zijn in de rentmeestersrekeningen van Noord-Holland. In 1316 wordt reeds de kooltuin (moestuinen) genoemd, die ook te zien is op onderstaand schilderij van C.Elandts,  gevolgd door een gravure die dezelfde situatie voorstelt, plattegrond/vogelvlucht van het grafelijke hof in 1570. De kooltuin  was gelegen op het tegenwoordige Plein. Weliswaar is het Plein niet meer voorzien van groentebedden en -perken, maar de ruimte is exact hetzelfde en dus zeer herkenbaar gebleven. Hier werden de groenten en kruiden voor de grafelijke huishouding gekweekt.

plattegrond-1570

plein_17

Alles over de grafelijke tuinen is uitvoerig genoteerd door:

= G.C. Calkoen, in zijn artikelen ‘ Het Binnenhof van 1247-1747 (volgens de rentmeestersrekeningen van Noord-Holland).’ Bijdr. en Meded. Die Haghe 1902,35; en ‘Tuinen voorheen in en om het Binnenhof’. Bijdr. en Meded. Die Haghe 1903, 144.

=C. H. Peters. ‘Het grafelijk leven in Die Haghe in de tweede helft der XIVe eeuw’. Bijdr. en Meded. Die Haghe 1909, 113.

Begin 14e eeuw was al sprake van een keukenplein, een achtertuin, een nevenliggende tuin naast de vijver, en een tuin noordelijk van de grote zaal.  Ca.1350  werd de vijver gegraven.

Tijdens de regering van Albrecht van Beieren (1358-1404) zijn de tuinen vergroot en verfraaid.

In  1434/35 werd gesproken van keperhouts (treillages) rond een wijngaard. In 1438 werden door de metselaar 14 nieuwe kruisbedden van baksteen gemaakt (afgezet met bakstenen) en de andere bedden veranderd. En zo veel meer.

In 1467 wordt de tuin bij het valkenhuis (naast de Gevangenpoort) genoemd. En nog zo veel meer.

Kortom, de tuin van Huis Bergh, wordt voor het eerst genoemd in een document van 1460, en heeft qua functie, afmetingen en ligging zijn oude positie tot heden bewaard. De tuin (en dan vooral de kooltuin) van Kasteel Die Haghe, voor het eerst genoemd in 1316, is ruim een eeuw ouder en heeft eveneens qua afmetingen en ligging zijn oude positie behouden, terwijl de functie gedeeltelijk is veranderd –geen keukenplein meer –, maar wel een plein als ‘pleziertuin’ in de zin van een ruim flaneerplein omgeven door terrassen. Het moderne plein beantwoordt nog steeds aan het middelnederlandse woord tuin,  ‘door een omheining afgesloten ruimte.’

Dat de kooltuin bij Kasteel Die Haghe (het Binnenhof) nu de oudste tuin van Nederland zou zijn, daar durf ik nog niet mijn hand voor in het vuur te steken.

Zocher in de vijver van Soestdijk?

EVEN VOOR DE LIEFHEBBER VAN (TUIN)ARCHITECTUUR EN BLOEMEN EN PLANTEN ENIGE TENTOONSTELLINGEN OP EEN RIJ.

image

Levi van Veluw. Monere.  2009. Vijver achter Paleis Soestdijk

Beeldententoonstelling Kunstpark Soestdijk. Park Soestdijk.           T/m 8 mei. Zie de foto van hoofd (of dodenmasker?) in vijver achter het paleis. Monere (herinneren aan) doet me denken aan Zocher sr., die tijdens zijn werkzaamheden in het park van Soestdijk is overleden.

Wonen in de Amsterdamse School. Stedelijk Museum Amsterdam.   T/m 28 augustus. Zou er ook aandacht zijn voor de omgeving?

Schilderparadijs Drenthe: het landschap als inspiratiebron 1850-1930. Drents Museum. T/m 15 mei.

image

Adellijk aardewerk verzameld door Baron van Verschuer. Museum Arnhem. T/m 22 mei.

image

Floralia: Ode aan de bloem door kunstenaars van nu. Gorcum Museum. T/m 11 september.

image

Bloemen van verre. Frans Hals Museum. T/m 16 mei.

De oudste tuin van Nederland. Kasteel Huis Bergh.                                   T/m 1 maart 2017.

De omwenteling: Borg Verhildersum, zijn geschiedenis, omgeving en bewoners. Landgoed Borg Verhildersum. T/m 30 oktober.

Bolbloemen onder de loep. Museum De Zwarte Tulp.                                T/m 21 augustus.

poster

Geschiedenis van de botanische illustratie.  Museum De Zwarte Tulp.  T/m 21 augustus.

Azië in Slot Zuylen.  Slot Zuylen. T/m 25 september.

Bosbouwcultuur in Putten. Museum De Tien Malen. T/m 29 oktober.

Upstairs, Downstairs. Het leven op Duivenvoorde rond 1900. Kasteel Duivenvoorde. T/m 29 oktober.

image

Boekaankondigingen april 2016

In deze rubriek zullen wij vanaf nu titels van publicaties plaatsen, die handelen over groen erfgoed en architectuurhistorie.

Een bespreking kan in later stadium worden toegevoegd.

huis van Wouter Hamdorff aan de Houtweg in Laren. Ferdinant Oldewelt kopie

Aankondiging

  • Anne Mieke Backer. Er stond een vrouw in de tuin: over de rol van vrouwen in het Nederlandse landschap. Rotterdam, april 2016. ISBN 978-90-6906-048-4. 640 pagina’s. Prijs € 27,90. Uiterst interessant boekwerk, geschreven met passie. Deze week in de boekhandel. Let ook op aankondigingen van lezingen (gedurende het hele jaar 2016) door Anne Mieke Backer over dit onderwerp.

 

Aankondiging

Purmer-OranjeriePieterDeWolff-1676
De oranjerie van het buiten Wolff en Hoeck in de Purmer
  • C. Boschma-Aarnoudse. Buitenplaatsen in de Purmer: investeren en buiten leven in een Noord-Hollandse polder. ISBN 978-90-78381-88-4. Wormerveer, 2016. Naast de buitenplaatsen van de Beemster zijn nu ook de buitenplaatsen van de Purmer in kaart gebracht. Interessante historie van vele helaas verdwenen erfgoederen.