In het kader van de inzamelingsactie ten behoeve van het plaatsen van een bronzen beeld van de heer Leonard Anthony Springer op De Nieuwe Ooster kunt u zich inschrijven voor een unieke Springer Roadtrip.
L.A. Springer ontwierp in Amsterdam-Oost twee bekende groenprojecten, namelijk De Nieuwe Ooster (Begraafplaats) en het Oosterpark. Ook de buitenplaats Frankendael was voor hem vertrouwd terrein, omdat hij daar op de bekende tuinbouwschool ‘Linnaeus’ had gezeten, van 1871-1874. In 1873 maakte hij een gedetailleerde plattegrond van die buitenplaats. Lees meer….
Op 2 november (en eventuele volgende nog bekend te maken data) wordt u per (9-pers) bus vervoerd vanaf De Nieuwe Ooster naar diverse locaties in Noord Holland, die naar tuinen, parken of begraafplaatsen leiden die Springer heeft ontworpen en aangelegd. In ieder geval bezoeken we ook de begraafplaats in Bloemendaal.. Behalve dat hij deze begraafplaats heeft ontworpen heeft hij hier ook zijn laatste rustplaats. Onderweg krijgt u informatie en wordt u koffie/thee met wat lekkers en een lunch aangeboden. Aan het eind van de middag wordt u weer keurig naar De Nieuwe Ooster gebracht.
Deze geheel verzorgde dag wordt u aangeboden voor het sponsorbedrag van € 100,- De eerst tripdatum is gesteld op zaterdag 2 november. We vertrekken om 9.30 uur vanaf de parkeerplaats van De Nieuwe Ooster aan de Rozenburglaan en hopen rond 16.00 uur weer terug te zijn. Aan de hand van de hoeveelheid aanmeldingen kunnen meerdere trips ingeroosterd worden. U kunt uw sponsorbedrag overmaken op rekening NL76 INGB 0003 6991 05 t.n.v. stichting Arboretum De Nieuwe Ooster.
Verder is op woensdag 9 oktober in de aula van De Nieuwe Ooster een bijeenkomst vanwege het 125 jaar bestaan van het park. Op die middag wordt een boekje uitgereikt met interviews over de mensen van D(e) N(nieuwe) O(oster). Het kleibeeld van Springer wordt dan ook tentoongesteld met een verwijzing naar onze geldinzamelings-acties.
Frans Bubberman maakt oeroude rotstekeningen op een monoliet zichtbaar met wit krijt. Sipaliwini-savanne Zuid-Suriname
Gisteravond (2 juli 2019) waren wij met familie en vriend van mijn man bijeen om Feddo Oldenburger (1937-2017) te herdenken. Hij had in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw deel uit gemaakt van twee botanische expedities naar de Sipaliwini-savanne in Zuid-Suriname, op de grens van Brazilië. Een droomlandschap waar nog steeds Indianen (Trio’s) heer en meester zijn.
Een vrij onbekend gedicht van J.E. Bazuin heb ik tijdens die maaltijd voorgelezen, ter nagedachtenis aan mijn man en ook aan mede-expeditieganger Frans Bubberman, die in mei jl. is overleden. Een recent bericht uit de Volkskrant plaats ik hier, na het Sipaliwini-gedicht.
Sipaliwini-savanne. Uit: ‘Sporen van menselijke bewoning’ / J.E.Bazuin. Paramaribo, 1972.
NACHT.
aarde reist door een nauwe schacht / de donkere baarmoeder van de ruimte / heeft alles straks aan het licht gebracht / kersrood en nieuw bedacht / in de savanne huivert het gras / en de granieten monolieten / zit de dauw in de kouwe kleren / vogels strekken de keel bevolken / de stilte met hun ontluikende taal / de trillende pijlen van het licht / drijven de dieren uit hun verstening / wolken schrijven hun onnaspeurbaar verhaal. / maar ook vandaag zal niemand de sporen lezen / noch de buit binnenhalen / en de Grote Geest wacht ’s avonds vergeefs / op de thuiskomst van zijn rode broeders / het vuur en de dans tot zijn vergenoegen. men heeft het de goden vergeten te melden / dat dié zijn verdwenen / buitenspel gezet in het bitter stratego / van vreemde heersers en baatzuchtigere volken / doch zij blijven waken / met buitenmenselijk geduld / hoezeer ook verlaten / en allesbepalende trouw.
Overgenomen uit De Volkskrant 24 juni 2019:
Peter de Waard. Het eeuwige leven Frans Bubberman (1929-2019).
Frans Bubberman (1929-2019), de man die het Surinaamse oerwoud kon lezen
Foto uit Reisverhalen Sipaliwini Savanna 1963. Op weg van Paloemeu naar de Sipaliwini.
“In de oorlog ontsnapte hij aan de nazi’s door uit een rijdende trein te springen. Daarna werkte hij als bosbouwer in de jungle van Suriname, waar hij na de coup werd ‘weggepest’.
Frans Bubberman.
De jungle noemde hij ‘het bos’. Zijn leven bracht Frans Bubberman door in ‘het bos’. Hij kon ‘het bos lezen’. Uit de vegetatie van de immense Surinaamse oerwouden kon hij zien of daar in de buurt ooit indiaanse nederzettingen waren geweest. In het Historisch Nieuwsblad vertelde Annejet van Zijl een keer hoe zij hem had leren kennen na het verschijnen van haar roman Sonny Boy.
‘Hij schreef dat hij foto’s had van De Dageraad, de plantage waar de voorouders van mijn mannelijke hoofdpersoon vandaan kwamen. Zelf had ik ook geprobeerd daar te komen, maar alle toegangswegen waren toen al overwoekerd of dichtgeslibd. Hij had de restanten gevonden en de ijsselsteentjes meegenomen. Daarmee is nu de binnenplaats van Fort Zeelandia bestraat.’
Bubberman overleed 15 mei op 90-jarige leeftijd. Hij kampte al jaren met evenwichtsstoornissen, waardoor hij beperkt was in zijn activiteiten.
Bubberman werd als zoon van een dierenarts geboren in Nederlands-Indië. Vlak voor de oorlog keerde het gezin met vier kinderen terug naar Nederland, waar zijn vader ging werken bij de diereninspectie in Rotterdam. Het gezin ging wonen in Schiedam. Op 14 januari 1945 viel daar de Gestapo binnen. De hele familie, man, vrouw, twee zoons en een dochter (de andere woonde in Groningen), werd afgevoerd naar de strafgevangenis in Scheveningen, bijgenaamd het Oranje Hotel. Frans’ broer Ary Bubberman had voor het verzet wapens verborgen.
De drie mannen werden daarop op transport gezet naar het beruchte concentratiekamp Neuengamme. De 17-jarige Frans redde zich door vlak voor de Duitse grens uit de rijdende trein te springen. Vier nachten liep hij door bezet Nederland naar het noorden, waar hij onderdook bij zijn zus. Na de oorlog bleken zijn vader en broer te zijn omgekomen.
Bubberman ging tropische bosbouw studeren in Wageningen. In Suriname kreeg hij een baan als houtvester bij ’s-Lands Bosbeheer (LBB). Door middel van intensief veldwerk ontwikkelde hij een methode om het waardevolle schilfhoutsoort baboen via luchtfoto’s op te sporen. Ook lukte het hem op grond van de vegetatie plekken te ontdekken in de enorme oerwouden die ooit bewoond waren. Zijn zoon Bart Bubberman noemt zijn vader een geweldig verteller, waardoor hij heel geliefd was bij de Surinamers.
In 1964 werd hij benoemd tot hoofd van het LBB. ‘Hij werd een groot kenner van het tropisch oerwoud en verrichte pionierswerk op het gebied van archeologie en cartografie van Suriname’, zegt Hillebrand Ehrenburg, die zelf jarenlang in Suriname werkte en nu een boek schrijft over de infrastructuur van het land. In totaal werd onder Bubbermans leiding 1.500 kilometer aan ontsluitingswegen en oeververbindingen over de vele rivieren aangelegd.
‘Nadat Desi Bouterse de macht had gegrepen door een militaire coup, werd het werken hem onmogelijk gemaakt. Hij zei dat hij werd weggepest’, aldus Ehrenburg. Hij werkte nog twee jaar aan een brug in Suriname en keerde in 1984 terug naar Nederland. Eerst streek hij neer in Doetinchem, later ging hij in Rheden wonen. In 1985 overleed zijn echtgenote. Bart Bubberman: ‘Elke winter ging hij voor drie maanden terug naar Suriname om mee te helpen aan archeologisch onderzoek en andere museale werkzaamheden. Later deed hij dit ook op St. Eustatius.’
Annejet van Zijl bewonderde zijn positieve instelling: ‘Niets heeft hem bitter kunnen maken. Nog altijd kijkt hij de wereld rond met de blijmoedigheid van de onbezorgde 17-jarige die hij ooit was.’ “
Zie ook ter afsluiting het Reisverslag van Frans Bubberman (onderdeel van de genoemde website www.sipaliwinisavanna.com) met veel informatie over de archeologie van de Sipaliwini Savanna en vol spannende, persoonlijke herinneringen.
Het college van B en W van Amsterdam heeft één centrale adviescommissie voor monumentale bomen ingesteld. Deze commissie adviseert de gemeente over welke bomen op de lijst ‘beschermwaardige houtopstanden’ moeten worden geplaatst. Door deze lijst behoudt Amsterdam een bijzondere collectie levend erfgoed die qua uitstraling, ecologie en educatie past bij de stad. Juliet Oldenburger maakt deel uit van deze adviescommissie.
Ruimte & Duurzaamheid en Monumenten & Archeologie hebben het initiatief genomen samen met de stadsdelen de kaart monumentale bomen en ander waardevol groen te ontwikkelen. De kaart geeft zowel de beschermwaardige houtopstanden weer (waaronder monumentale bomen) als de groene rijks- en gemeentelijke monumenten.
Amsterdam plant al meer dan 400 jaar bomen. Storm, boomziekten en de dynamiek van de stad maakt echter dat de oudste bomen in deze stad ‘slechts’ zo’n 250 jaar oud zijn. Het grachtenpatroon met bomenrijen is uniek in de wereld. Om waardevolle bomen en houtopstanden beter te beschermen en beheren stellen stadsdelen – of voor grootstedelijke gebieden de centrale stad – lijsten van beschermwaardige houtopstanden vast. Dit gebeurt op basis van bomenverordeningen. De beschermde status houdt in dat een boom in principe niet wordt gekapt. Ook wordt er extra aandacht aan het beheer en aan het onderhoud besteed. De diverse lijsten zijn samengebracht op deze kaart.
Een ‘beschermwaardige houtopstand’ is een monumentale boom of een andere houtopstand, zoals houtachtige klimplanten, herdenkingsbomen, klim- en klauterbomen en bijzondere heesters. Een monumentale boom heeft minstens een van de volgende kenmerken: beeldbepalende waarde, cultuurhistorische waarde, natuurwaarde en zeldzaamheidswaarde. De minimale stamomtrek is 31 cm. Overige beschermwaardige houtopstanden kunnen ook jonger zijn, zoals bijvoorbeeld herdenkingsbomen. Denk bijvoorbeeld aan de ‘boom die alles zag’ in de Bijlmer.
Groene rijks- en gemeentelijke monumenten Op deze kaart is ook inzichtelijk gemaakt waar ‘groene’ gemeentelijke en rijksmonumenten te vinden zijn (op basis van de Monumentenwet en Erfgoedverordening van Amsterdam). Denk aan het Vondelpark of de begraafplaats De Nieuwe Ooster. Weergegeven worden monumenten die (mede) aangewezen zijn vanwege hun historisch belang van de tuin-, plantsoen- of parkaanleg. Voor wijzigingen is bij dit soort monumenten een omgevingsvergunning nodig.
Op deze kaart is ook inzichtelijk gemaakt waar ‘groene’ gemeentelijke en rijksmonumenten te vinden zijn (op basis van de Monumentenwet en Erfgoedverordening van Amsterdam). Denk aan het Vondelpark of de begraafplaats De Nieuwe Ooster. Weergegeven worden monumenten die (mede) aangewezen zijn vanwege hun historisch belang van de tuin-, plantsoen- of parkaanleg. Voor wijzigingen is bij dit soort monumenten een omgevingsvergunning nodig.
Let op Het is een kaart in ontwikkeling die wordt aangevuld zodra nieuwe beschermwaardige houtopstanden zijn benoemd of bestaande lijsten zijn geactualiseerd. Stadsdelen hanteren soms andere definities van monumentale bomen. Op deze kaart zijn alle bomen en houtopstanden ondergebracht onder bovenstaande stadsbrede definitie.
Met een boekwerkje getiteld ‘Johannes Montsche & Harmen de Vries’ (uitgegeven door TuinTerTijd Bureau voor Tuinhistorie 2013) èn met een later artikel ‘Harmen de Vries en Zoon’ in Cascade Bulletin Jg.20 (2017), nr.1 (p. 25-35), heeft Arinda van der Does aandacht gevraagd voor genoemde architecten. Nieuwe gegevens over Harmen de Vries werden recentelijk door ons gevonden in verband met buitenplaatsen die hij door koop verwierf, namelijk Rozenburg in de Watergraafsmeer en Wallenstein in Loenen aan de Vecht.
Rozenburg, uit de Bloemperken naar het Huis. Ets Daniël Stopendaal, 1725. Stadsarchief AmsterdamToegangshek Buitenplaats Wallestein, XVIII. Loenen a/d Vecht
Er zijn een klein aantal ontwerpen van Harmen de Vries bekend (Library Wageningen University / Special Collections heeft enkele buitenplaatsen en een toegangshek, en Stadsarchief Amsterdam bewaart enkele ontwerpen van huizen en een kerk en een duiventil), maar tot voor kort was het zo goed als onbekend welke (delen van) buitenplaatsen en welke huizen deze ontwerpen voorstelden en kenden we ook weinig persoonsgegevens van De Vries. In genoemde artikelen worden enige vragen opgelost, maar het is duidelijk dat meer gegevens vinden over deze personen deels afhankelijk zal zijn van toevallige vondsten, zoals deze.
De buitenplaats Rozenburg (of Oud-Rozenburg of Meerlust of het Viskaantje) was gelegen in de Watergraafsmeer, ten zuiden van de in 1890 door Leonard Springer ontworpen Nieuwe Oosterbegraafplaats.
Topografische kaart 1894, met de Nieuwe Oosterbegraafplaats en de buitenplaats Rosenburgh
Op de website Buitenplaatseninnederland.nl (met verwijzingen naar oudere bronnen) is te lezen over Rozenburg: “Govert Loten liet in 1642 op deze plek een huis bouwen dat hij Het Viskaantje noemde. In 1681 kocht de Amsterdamse zijdefabrikant Jacob van Lennep (1631 – 1704) de buitenplaats en noemde het Meerlust. Via de dochter van Jacob van Lennep, Ingena, kreeg haar echtgenoot Pieter Rutgers de buitenplaats in bezit. In 1697 werd hij door keizer Leopold I in de adelstand verheven en kreeg hij de toevoeging ‘van Rozenburg’ bij zijn naam. Híj zal dan ook de naam Rozenburg aan zijn Amsterdamse buitenplaats hebben gegeven… … In 1801 werd de buitenplaats eigendom van Harmen de Vries en Roelof Gelke. Gelke richtte er na 1802 een theetuin in. In het begin van de 19e eeuw werd de uitspanning Oud-Rozenburg genoemd. In 1914 kocht de gemeente Amsterdam de buitenplaats voor uitbreiding van de Nieuwe Oosterbegraafplaats. Leonard Springer maakte ook het ontwerp voor de uitbreiding in 1916. Het huis is verdwenen. Landgoed Rozenburg is nu onderdeel van de Oosterbegraafplaats”.
Over de buitenplaats Wallensteyn (Loenen aan de Vecht) is het volgende bekend (buitenplaatseninnederland.nl): “Op een kaart uit ca 1710, die uitgegeven werd door Nicolaas Visscher en gegraveerd door P. Schenk voor Giorgio de Haze, Heer van Mijnden, komen we de naam Wallesteyn voor het eerst tegen. Wallesteyn ligt ten noorden van Kickestein, een buitenplaats die we al op een oudere kaart tegen komen. De vroegst bekende eigenaar was Hester Casteleyn, weduwe van Jean Balde, die het huis in 1698 kocht. Haar zoon Jacob werd in 1711, een jaar voor haar dood, schepen van Loenen. Waarschijnlijk had hij in 1710 al de buitenplaats van haar overgenomen. Op een kaart van Covens en Mortier van Loenen uit 1726 komt men de buitenplaats Wallesteyn weer tegen, het landgoed is dan echter uitgebreid met Kickestein. Na 1710 wordt door Jacob Balde het huis Wester Klip aangekocht en in 1726 de ambachtsheerlijkheid Loenen en Nieuwersluis van Dirk Fiool. Jacob sterft in 1730 en zijn broer Jan erft Wallesteyn… …”
Dan volgen gegevens over de tijd van Jan Balde, IJsbrand Balde.
“Als IJsbrand in 1770 sterft, gaan zijn bezittingen naar zijn vrouw Nicola Geertruij Smissaert, en noemde zij zich Vrouwe van Kronenburg, Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, enz. De dochters van IJsbrand en Nicola Geertruij erven de bezittingen in 1795. Aan het begin van de 19e eeuw worden de bezittingen één voor één verkocht. De jongste dochter Anna Adriana, die getrouwd was met Mr. Hendrik Huygens verkoopt Wallesteyn voor f. 33.100,- waarbij nog f. 500,- extra betaald moest worden voor de beelden in de tuin. De nieuwe eigenaar wordt Harmen de Vries, architect te Weesp. Om een idee van de waarde van het geld moet je het bedrag met 100 vermenigvuldigen. Niet lang na 1811 werd het huis gesloopt. Waarschijnlijk werden de bomen en al het afkomende materiaal van de afbraak door architect De Vries geveild, waarna de plaats weer een agrarische funktie kreeg“.
Hierna volgt een uitgebreide beschrijving van huis, bouwhuizen, stallen, duiventil, etc. uit de tijd van de fam. Balde. Daarna de volgende tekst over de tuin, waar mogelijk Harmen de Vries de hand in heeft gehad.
“Oorspronkelijk was de tuin een Franse geometrische tuin, die een aantal jaren voor 1811 veranderd werd in Engelse landschapstuin. In de tuin komen we een aantal vruchtdragende bomen tegen, maar ook exotische planten en gewassen. Achter het huis bevond zich een groot bos met slingerpaden en een grote goudviskom. In de tuin stond een grote achtkante stenen koepel. Het dak van deze koepel russte op losstaande zuilen, waartussen zich fraaie beelden bevonden. Vanuit de ruime kamer in de koepel had men fraai uitzicht op de Vecht en de daarlangs lopende rijweg. Verder had deze koepel een buffet en een secreet. Tot het landgoed behoorden verder twee grote moestuinen, een kas voor perziken, een kas voor bloemen, een grote schuur, twee hooibergen en een wagen- en gereedschapsschuur. Tot slot was er nog een tweede stenen koepel, die tevens dienst deed als duiventoren. Aan de achterkant grensde de buitenplaats aan het land van Het Huis te Velde, dat toen al lang een boerderij was. Deze boerderij was ook bezit van mevrouw Huygens-Balde. Over de sloot, die scheiding maakte tussen Wallestein en Het Huis te Velde, lag een draaibruggetje, zodat men over eigen terrein naar de Slootdijk kon lopen. Het landgoed was 21 morgen groot, inclusief vijf morgen weiland. Daaromheen lagen nog 19 morgen hooi- en weiland, die vroeger tot de buitenplaatsen Westerklip en Kickestein behoorden. Op de twee bewaard gebleven pilaren van het toegangshek bevinden zich twee schilden. Het ene schild draagt het wapen van IJsbrant Kieft Balde en de andere die van zijn vrouw Nicola Geertruy Smissaert.
Bewoners:
1698 – 1712 Hester Casteleyn, weduwe van Jean Balde 1712 – 1730 Jacob Balde, getrouwd met Anna Marie Kieft 1730 – 1734 Anna Marie Kieft 1734 – 1763 Jan Balde sr. 1763 – 1770 IJsbrand Kieft Balde, getrouwd met Nicola Geertruy Smissaert 1770 – 1795 Nicola Geertruy Smissaert 1795 – 1811 Anna Adriana Balde 1811 Harmen de Vries (koop f. 33100)”
De hamvraag is nu: hebben de ons bekende ontwerpen van Harmen de Vries (tuinontwerpen, huizen, hek, duiventil) iets te maken met de buitenplaatsen Rozenburg en/of Wallestein? het is wel toevallig dat er in het geval van Wallestein gesproken wordt van een tuin die in landschapsstijl is veranderd, en ook van een hek, huizen en een duiventil. Maar nader onderzoek is nodig. Op het eerste gezicht zijn er wel details die overeen komen (bij het hek en een huis), maar is er geen sprake van 100 % overeenkomst. De tuinontwerpen moeten nog met kaartmaterialen worden vergeleken. Hoe dan ook, dat Harmen de Vries buitenplaatsen opkocht, zoals veel meer bekende architecten deden in de economisch zwakke periode rond 1800, moge duidelijk zijn.
Oud-Rosenburg, ook gespeld Rozenburg en eertijds bekend onder de naam Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen in Den Haag / Loosduinen is een buitenplaats, die sinds 1895 qua functie te vergelijken is met de buitenplaats Meer en Berg in Santpoort, in 1849 bestemd tot Provinciaal Ziekenhuis, beide psychiatrische inrichtingen. De gronden van deze instituten gaan evenals kloostergronden steeds meer onze aandacht vragen omdat de indeling van park en tuinen, na eerder te zijn afgedaan als onbelangrijk en volledig verkaveld en niet meer interessant, toch na meer dan honderd jaar soms (op detail) wel interessant blijkt te zijn. Zo ook kwamen huis en park van het Apeldoornsche Bosch, het vroegere Centraal Israelitisch Krankzinnigengesticht onlangs weer in de belangstelling door het overlijden van Eli Asser die in 1943 in dit Nazi-concentratiekamp te werk werd gesteld. Hier werkte de tuinarchitect K.C. van Nes vanaf 1909.
J.D.Zocher jr. was de architect van zowel het huis Meer en Berg als de aanleg eromheen, maar wie kan nu de architect van Oud-Rosenburg geweest zijn? Ik denk direct aan Zocher, maar ook andere architecten komen in aanmerking.
Huis Oud-Rosenburg. Foto Carla Oldenburger, 2019
In 1895 werd de buitenplaats en het landgoed Oud-Rosenburg door jonkheer Louis Pierre Quarles van Ufford verkocht aan het Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen in Den Haag.
Prentbriefkaart Oud-Rosenburg. Ca. 1908. Foto H. van Noort Coll. Haags Gemeentearchief. De ingangstrap is in deze tijd naar het linker portiek verplaatst
Het huis werd in 1775 gebouwd in opdracht van Mr. Johan François van Byemont (schepen van Den Haag) op de plaats van een boerderij die zich tot kleine herenboerderij ontwikkelde.
Vanuit het midden van het huis had men zicht over een ‘grand canal of zichtkanaal’. Mr. Hendrik Hooft (1676-1752) kocht het goed in 1721 van Byemont. Leden van het regentengeslacht Hooft bleven de buitenplaats precies honderd jaar bewonen totdat jonkheer Louis Quarles van Ufford huis en landgoed kocht in 1821. In zijn tijd vond een verbouwing plaats in neo-classicistische stijl, waarbij het huis aan de voorzijde werd verrijkt met de aanbouw van twee zij-veranda’s. In 1849 staat in het Aardrijkskundig Woordenboek van A.J. van der Aa te lezen: (Oud-) Rozenburg. Dit buiten bestaat uit heerenhuis, en daarbij behoorende getimmerten, bouwmanswoning, blekerij en woonhuis, vijvers, wei-, hooi- en teelland, jagt en visserij…
Vóór de neo-classicistische verbouwing in de tijd van Quarles van Ufford werd het rechte zichtkanaal vóór het huis (zichtbaar op een anonieme tekening van 1804) veranderd in een enigszins slingerende vijver die aansluiting kreeg op de Haagvaart, om zo het park een landschappelijk aanzicht te geven. Deze slingerende waterpartij die in ieder geval van 1818 of eerder stamt, is nog steeds aanwezig hoewel niet direct zichtbaar. Zie de hieronder afgebeelde Google Earth-foto en het daaronder afgebeelde detail van de kadasterkaart uit 1818. Het licht groene vlakje in het midden van de Google-foto is de waterpartij (met veel kroos).
Tussen 1993 en 1995 volgde een ingrijpende verbouwing. De bijgevoegde eerste foto laat het huis zien aan het begin van de 21-ste eeuw. Het huis is sinds 1967 een rijksmonument.
Wie kan mij helpen aan de naam van de architect uit 1775 of die van de restauratie/verbouw uit ca. 1825? Buitenplaats-architecten die in Nederland werkten in het laatste kwart van de 18de eeuw en/of in het eerste kwart van de 19de eeuw zijn onder meer Leendert Viervant jr., Abraham van der Hart, Jacob Otten Husly, Jan de Greef, Zeger Reijers en Jan David Zocher jr. De laatste drie zijn tijdgenoten van elkaar. Zij volgden alle drie tegelijkertijd hun opleiding in Parijs en Reijers en Zocher vervolgden hun opleiding in Rome. Natuurlijk moeten we ook denken aan deskundige timmerlieden die samen met de opdrachtgever de klus zonder architect geklaard kunnen hebben.
Over Zeger Reijers (een leerling van zijn oom, de architect L. Viervant) is verder bekend dat hij na zijn opleiding in Parijs en Rome, in Juli 1813 terug was in Nederland en in Augustus 1819 werd benoemd tot stads-bouwmeester te ’s Gravenhage. Zeger Reijers ligt begraven op de historische Begraafplaats Oud Eik en Duinen, even ten oosten van Oud-Rosenburg (zie kaart hieronder).
Is Reijers wellicht de architect van de restauratie en verbouw van Oud-Rosenburg rond 1825?
Kaart Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting. 1927. Coll. Haags Gemeentearchief. Midden onder (lichtgroen) ‘Oud-Roozenburg’. Rechtsonder (lichtgroen) Begraafplaats Oud Eik en Duinen
Deze kennismaking met (oud-) Rozenburg brengt ons er toe meer aandacht te gaan besteden aan ziekenhuizen en medische instituten op voormalige buitenplaatsen.
Lit. D. Valentijn (red.). Rosenburg: van buitenplaats tot Zorgcentrum. Den Haag, 1995.
Jl. Vrijdag 11 januari 2019 was ik te gast bij Kwekerij Abbing te Zeist omdat in hun prachtig aangeklede kas de presentatie werd gehouden van het nieuw verschenen boek over de tuinarchitect John Bergmans (1892-1980), getiteld John Bergmans Tuinarchitect en plantenkenner, uitgegeven door Uitgeverij Verloren in de reeks BONAS Bibliografieën en Oeuvrelijsten van Nederlandse architecten en stedenbouwkundigen. Auteurs van het boek zijn Marianne van Lidth de Jeude en Johanna Karssen-Schüürman. De heer Paul Machielsen hield een levendige inleiding over de geschiedenis van de kwekerij waar Bergmans ook ooit werknemer was.
Paul Machielsen vertelt over de historie van Kwekerij Abbing.
De oudste catalogi van kwekerij Abbing
Zie verder voor een indruk van de catalogi lager en onder volgende tekst.
Ik had met het tot stand komen van het boek niets te maken gehad, behalve dan dat ik in 1980, dus bijna veertig jaar geleden de collectie tekeningen, boeken, documentatiematerialen etc. als conservator van de Bibliotheek van de toenmalige Landbouwhogeschool (Wageningen) had mogen ontvangen. Dat ‘ontvangen’ had voor mij als kersverse conservator (aangesteld in begin 1980) nog heel wat voeten in de aarde gehad, daar ik weliswaar conservator was geworden van een rijke landbouwkundige bibliotheek en van de bekende Springer-Collectie (ontwerpen van de tuinarchitect Leonard Springer, 1855-1940), maar nog geen beleid had ontwikkeld over het aantrekken van nieuwe collecties. Ik stortte me na de overhandiging dus maar samen met mijn kersverse bibliotheek-assistente op het inventariseren van deze omvangrijke collectie, zonder nog te weten hoe ik de afdeling Speciale Collecties (boeken en tijdschriften en ontwerpen/tekeningen/documenten) zou gaan uitbouwen. Dankzij het inventariseren van deze collectie werd me gaandeweg duidelijk waarom deze collectie met ontwerpen etc. van John Bergmans zo belangrijk was en waarom dit het begin was van de uitbouw van de Springer-Collectie en het begin van de unieke verzameling ontwerpen Tuin – en Landschapsarchitectuur, die nu bestaat uit duizenden en duizenden ontwerpen en documenten. De filosofie achter deze uitbreiding werd door mij verwoord in een artikel in het tijdschrift GROEN (oktober 1981, p. 453-458), getiteld ‘De John Bergmans-Collectie in de Centrale Bibliotheek van de Landbouwhogeschool’. Hierin wordt uitgelegd waarom deze ontwerpen van John Bergmans naast de collectie ontwerpen van Springer zo’n belangrijke aanvulling vormden en dit beleid/filosofie is zeker 30 jaar nadien altijd het uitgangspunt gebleven. Het komt er op neer dat ontwerpen etc. worden opgenomen als ze wel in een zekere verhouding staan met de Springer Collectie. Zijn de ontwerpen qua tijd voorafgaand of opvolgend aan de ontwerpen van Springer, vullen zij hiaten in de Springer Collectie op, zijn de ontwerpen van tijdgenoten van Springer of zijn ze getekend in dezelfde stijl of juist in een andere door Springer gehate stijl? Ook de locaties zijn belangrijk natuurlijk. Zijn de locaties vergelijkbaar met die waar Springer werkte of worden er juist regio’s belicht waar Springer niet werkte zodat ook hier weer van een aanvulling sprake is? Vormt de nieuwe collectie een tijdsbeeld of geeft het alleen herhalingen? Een optelsom van deze uitkomsten en nog andere (zie artikel) heeft mij als conservator altijd geholpen nieuwe collecties wel of niet aan te nemen. In het geval van de Bergmans -collectie werden de ontwerpen en documenten opgenomen in de Bibliotheek LH / Speciale Collecties en gingen de door Bergmans geschreven boeken en tijdschriftartikelen en kaartsystemen (op botanisch gebied) op verzoek van de botanicus dr. Onno Wijnands naar de vakgroep Plantensystematiek, omdat deze vakgroep dit materiaal vaker zou kunnen gebruiken.
De geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur is mede door de komst van de Bergmans-collectie (en later natuurlijk door veel meer andere collecties) duidelijk op de kaart gezet en de verzamelingen op zichzelf zijn uniek voor Nederland te noemen.
Later in de jaren negentig (schat ik) werden in de Afdeling Speciale Collecties ook de verzamelde kwekerscatalogi (verzameld door het Instituur RIVRO) aangenomen als zijnde een meerwaarde voor de verzamelingen tuinontwerpen. Lang niet compleet (dat is onmogelijk), maar wel een rijke unieke collectie. De collectie Abbing-catalogi is in Wageningen zeker niet compleet te noemen en daarom was het zo interessant dat Abbing jl. vrijdag speciaal voor deze gelegenheid een mooie tentoonstelling had gemaakt van al hun plantencatalogi. Het nu verschenen boek over John Bergmans behandelt overigens ook de door Bergmans in zijn ontwerpen voorgestelde bomen, heesters en vaste planten. Zij vormen een karakteristiek plantenbeeld uit zijn tijd.
Hieronder en hierboven een indruk van de catalogi die hangen in de kas (winkel) van Abbing en die u nog wel even kunt bewonderen. Het adres is Odijkerweg 132-134 – 3709 JJ Zeist +31 (0) 343 513741.
Het was beslist een levendige en interessante en goed verzorgde bijeenkomst. Dank aan Kwekerij Abbing.
De R.K. begraafplaats aan de Vlaardingerdijk in Schiedam is van oorsprong een kleine buitenplaats, genaamd Bokkenburg.
Ons bureau deed in 2016 onderzoek naar de geschiedenis en ontwikkeling van deze begraafplaats, gevolgd door een restauratieplan in 2017 (nu grotendeels uitgevoerd) en een beheerplan waar op dit moment aan wordt gewerkt.
Graag verwijzen we de lezers allereerst via een link naar het rapport en naar het ontwerp.
We troffen de begraafplaats in grote verwaarlozing aan. De eerste opgave was op zoek te gaan naar het oorspronkelijk ontwerp van de plaats, zowel op papier als in het veld: hoofdstructuur van de paden, verharding van de paden, boombeplanting langs het water, functie van de bouwwerken (de kapel, het doodgravershuis, de sacristie en het lijkenhuisje staan op de monumentenlijst), leeftijd van de bomen, ontwerpers en kunstenaars van kapel, hekwerken en beelden (o.a. van de H. Filomena).
Tenslotte was een belangrijke vraag in verband met het beheerplan, welke bomen (‘opschot’) wel of niet van de graven te verwijderen en hoever in te grijpen in de natuurlijke begroeiing langs het water.
Doopkapel Oude kerk in rood licht (foto: CSOE 11 sept. 2018)
Zoals op deze website te lezen is houdt ons bureau zich sinds enige tijd bezig met kleur in de architectuur (zie de pagina KLEUR). Alhoewel deze specialisatie voornamelijk op het kleuren van gevels slaat, werd ons afgelopen tijd duidelijk dat je ook op andere manieren met ‘kleur en architectuur’ kunt omgaan.
De ramen van de Oude Kerk (de oudste kerk van Amsterdam) kleuren de gehele kerk thans rood en donker, een zo vervreemdend effect dat ik na vijf minuten al over een drempel struikelde en languit in de kerk lag. Dit kunstwerk is te danken aan de kunstenaar Giorgio Andreotta Calo. Volgens hem staat dit lichtkunstwerk voor de transformatie van een Rooms Katholieke kerk (periode 1306-1578) naar een Protestantse kerk (1578-heden), ofwel vertaald in kleurensymboliek van Calo, van rood naar blauw-grijs. Het zou refereren naar de afwezigheid van beelden en is een directe verwijzing naar de Beeldenstorm die hier plaats vond.
Als herinnering aan de huidige tentoonstelling wil Stichting de Oude Kerk de ruimte waar onder het gotische baldakijn ooit een Heilig graf stond blijvend rood kleuren, door in het venster rood glas te plaatsen, met de bedoeling deze grafkapel op eigentijdse wijze de betekenis terug te geven die door de beeldenstorm verloren is gegaan.
Maar klopt dit wel? Wat was dit nu voor graf? En past het rode licht daar eigenlijk wel bij? Juliet bestudeerde de geschiedenis van deze kapel en de kleuren die daarbij van belang zijn. Het onderzoek wordt binnenkort gepubliceerd in Binnenstad 287-288 (gebeurd).
Noordzijde van de Oude Kerk Amsterdam. De buitenzijde van de ‘Heilig Grafkapel’ in de steiger, ter voorbereiding van de plaatsing van het rode raam (foto: CSOE 11 sept. 2018).
Het doet ons veel genoegen gelezen te hebben dat in december 2018 een boek zal verschijnen bij Uitgeverij Verloren, over de plantenkenner en tuinarchitect John Bergmans. De auteurs zijn Johanna Karssen-Schürmann en Marianne van Lidth de Jeude.
Eerder werd zijn werk belicht in de Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, deel 4 (2000):
Johannes Baptiste (John) Bergmans werd op 6 juni 1892 in Antwerpen geboren. Hij was tijdens de Eerste Wereldoorlog in dienst van het Belgische leger, maar vertrok naar het neutrale Nederland, waar hij tot zijn dood in 1980 bleef wonen (vanaf ca. 1924 in Oisterwijk). Hij was hovenier bij de firma Van Empelen en Van Dijk, een kwekerij in Aerdenhout; later had hij ook verbintenissen met andere kwekerijen. Dat blijkt ook uit zijn ondertekening van diverse artikelen die hij schreef in het tijdschrift Floralia. In 1921 staat onder zijn naam de vermelding ‘Koninklijke Kweekerij Tottenham, Dedemsvaart’ vermeld, waar hij in ieder geval tot 1926 als ‘Chef de Cultures’ in dienst was. Verder werkte hij voor Turkenburg te Bodegraven en voor J.H. Faassen-Hekkens’ boomkwekerijen te Tegelen. Bij deze laatst genoemde kwekerij was hij omstreeks 1939 in dienst als hoofd van de afdeling tuinarchitectuur.
Hij trouwde met J.M.W. Visser (geboren 5 april 1900 in Amsterdam) die de Middelbare Tuinbouwschool voor meisjes, ‘Huis te Lande’, te Rijswijk had doorlopen.
De tot heden vroegst bekende tuinontwerpen van Bergmans zijn gemaakt voor zijn schoonvader, de heer J. Visser, directeur van het bedrijf N.V. Arendshoven te Oisterwijk. Dit bedrijf gaf Bergmans deze opdracht in 1924.
Bergmans schreef vanaf 1920 talrijke artikelen (ca. 1000!) over planten en beplantingsmogelijkheden; daarnaast schreef hij tussen 1923 en 1940 tien boeken waaruit zijn grote liefde voor groen blijkt, naast zijn bijzonder goede en grote plantenkennis, waarvoor hij verschillende keren werd onderscheiden. Vanaf de eerste uitgave van het tijdschrift Dendron (een uitgave van de International Dendrology Union) in 1954, werkte hij mee als redacteur. Zijn artikelen verschenen in de beginjaren vooral in het tijdschrift Floralia (1920-1934); later schreef hij ook voor de Revue Horticole (l92l), voor het Weekblad Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw- en Plantkunde (1927-1936), voor het Orgaan van Huis te Lande (1931), voor Buiten (1933-1935), voor Cultuur en Handel (1949-1956) en voor het hierboven vermeldde Dendron. Boeken van zijn hand zijn: Rotsplanten in kleine tuinen, Amsterdam 1923, 2e druk 1930; Vaste planten en rotsheesters, Haarlem 1924, 2e druk Tegelen 1939; De rotstuin, praktisch handboek . . . , Amsterdam 1928; Rots- en muurtuinen, 2e druk van De rotstuin, Amsterdam 1934; Schoon Oisterwijk, z. p l . , 1930; Zomersche bloemenweelde, Amsterdam 1934, 2e druk 1936; De tuin bij het huis, Amsterdam 1936, 2e druk 1962; Sierheesters en parkbomen, Amersfoort 1939 Bomen en Struiken, Naarden 1940 Alles over kamerplanten, Amsterdam 1967, 2e druk 1968.
Bergmans werkte zowel in de architectonische als in landschappelijke stijl. Zijn ontwerpen overspannen het interbellum en de wederopbouw.
ISBN 978-90-8704-750-4 ingenaaid, geïllustreerd. NUR 648/941. ±288 blz., Prijs ±€ 29,–
St.Luciaklooster aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Kopie naar Le Long, Isaac. Historische beschryvinge van de Reformatie der stadt Amsterdam’. Amsterdam, 1729. Afgebeelde situatie anno 1544. Tekening Jacobus Stellingwerff (1667-1727). Noorden rechts beneden.
Het ANP Nieuws dat ik vandaag (11 okt. 2017) las luidt als volgt:
Citaat: “Vijf architectenbureaus buigen zich over de vraag of een verbouwing van de historische panden van Amsterdam Museum haalbaar is. Het museum en de gemeente Amsterdam selecteerden de bureaus uit zestien aanmeldingen.
De keuze is gevallen op de Neutelings Riedijk Architecten, Cruz y Ortiz Amsterdam, Felix Claus Dick van Wageningen Architecten en de combinaties Office Winhov/Inbo en AL_A/NEXT/1meter98.
Mocht een verbouwing inderdaad mogelijk zijn, dan gaat de opdracht ook naar een van de vijf gegadigden. In de loop van 2018 wordt duidelijk of de verbouwing doorgaat.
Weeskinderen
Doel van de eventuele verbouwing is Amsterdam Museum toegankelijker en inspirerend te maken, maar ook de rijke geschiedenis van het complex te belichten.
Het voormalige klooster aan de Kalverstraat kent een lange geschiedenis als Burgerweeshuis. Vanaf 1580 vingen regenten er weeskinderen van overleden Amsterdammers op.
Sinds 1975 is het Rijksmonument de thuisbasis van Amsterdam Museum, dat destijds nog het Amsterdam Historisch Museum heette”.
Einde citaat.
Het St. Luciaklooster
Het valt me op dat in de berichtgeving wel gesproken wordt over het voormalige weeshuis (sinds 1578), maar niet over haar voorganger in datzelfde gebouw, het Luciaklooster (sinds 1414). Hierover is in de tegenwoordige literatuur niet al te veel te vinden. Het werd voor het eerst genoemd in 1414. Het klooster was gewijd aan de Heilige Lucia, en werd aanvankelijk bewoond door ‘Zusters van het Gemeenen Leven”( Modrne Devotie), die zich in 1416 aansloten bij de Derde Orde der Franciscanen. Zij hadden een sterk verzorgende taak in de stad.
St. Lucia was ondermeer patroonheilige van de blinden en beschermheilige van zieke kinderen. Mogelijk hebben de kloosterzusters vanwege hun heilige taak zieke kinderen te beschermen bij de Alteratie in 1578 de stad gevraagd dit klooster tot weeshuis te bestemmen.
Sint Lucia door Francesco del Cossa, National Gallery of Art (Washington DC). Olieverf en bladgoud, iets na 1470. Beschemheilige van blinden en zieke kinderen.
Omdat deze weblog toch het liefst als hoofdthema het Groene Erfgoed wil behandelen, nog even iets over decentrale kloostertuin op de eerste hier afgebeelde prent. We zien hier dat de binnenhof of pandhof in twee delen is gedeeld en dat rondom de twee afzonderlijke tuindelen een pad loopt. Deze kruisgang of pandhof werd waarschijnlijk gebruikt als breviegang (waar de zusters tijdens gebed rond het centrale grasveld wandelden. Tegelijkertijd deden de twee tuindelen waarschijnlijk dienst als bleekveld en kerkhof. Het kleinere bleekveld lag langs de zuidvleugel van het klooster; het grotere veld langs de kerkmuur ving de meeste zon.
Na de Alteratie werd het gebouw in gebruik genomen door het BurgerWeeshuis.
Huis Oud-Rosenburg. Foto Carla Oldenburger, 2019
Prentbriefkaart Oud-Rosenburg. Ca. 1908. Foto H. van Noort Coll. Haags Gemeentearchief. De ingangstrap is in deze tijd naar het linker portiek verplaatst
J.F. van Byemont als jager, geschilderd door 
Kaart Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting. 1927. Coll. Haags Gemeentearchief. Midden onder (lichtgroen) ‘Oud-Roozenburg’. Rechtsonder (lichtgroen) Begraafplaats Oud Eik en Duinen
Paul Machielsen vertelt over de historie van Kwekerij Abbing.
De oudste catalogi van kwekerij Abbing
Restauratieplan R.K. begraafplaats Schiedam (Juliet Oldenburger, 2017)
Doopkapel Oude kerk in rood licht (foto: CSOE 11 sept. 2018)
Noordzijde van de Oude Kerk Amsterdam. De buitenzijde van de ‘Heilig Grafkapel’ in de steiger, ter voorbereiding van de plaatsing van het rode raam (foto: CSOE 11 sept. 2018).
Sint Lucia door Francesco del Cossa, National Gallery of Art (Washington DC). Olieverf en bladgoud, iets na 1470. Beschemheilige van blinden en zieke kinderen.