Oud-Rosenburg, ook gespeld Rozenburg en eertijds bekend onder de naam Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen in Den Haag / Loosduinen is een buitenplaats, die sinds 1895 qua functie te vergelijken is met de buitenplaats Meer en Berg in Santpoort, in 1849 bestemd tot Provinciaal Ziekenhuis, beide psychiatrische inrichtingen. De gronden van deze instituten gaan evenals kloostergronden steeds meer onze aandacht vragen omdat de indeling van park en tuinen, na eerder te zijn afgedaan als onbelangrijk en volledig verkaveld en niet meer interessant, toch na meer dan honderd jaar soms (op detail) wel interessant blijkt te zijn. Zo ook kwamen huis en park van het Apeldoornsche Bosch, het vroegere Centraal Israelitisch Krankzinnigengesticht onlangs weer in de belangstelling door het overlijden van Eli Asser die in 1943 in dit Nazi-concentratiekamp te werk werd gesteld. Hier werkte de tuinarchitect K.C. van Nes vanaf 1909.
J.D.Zocher jr. was de architect van zowel het huis Meer en Berg als de aanleg eromheen, maar wie kan nu de architect van Oud-Rosenburg geweest zijn? Ik denk direct aan Zocher, maar ook andere architecten komen in aanmerking.
Huis Oud-Rosenburg. Foto Carla Oldenburger, 2019
In 1895 werd de buitenplaats en het landgoed Oud-Rosenburg door jonkheer Louis Pierre Quarles van Ufford verkocht aan het Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen in Den Haag.
Prentbriefkaart Oud-Rosenburg. Ca. 1908. Foto H. van Noort Coll. Haags Gemeentearchief. De ingangstrap is in deze tijd naar het linker portiek verplaatst
Het huis werd in 1775 gebouwd in opdracht van Mr. Johan François van Byemont (schepen van Den Haag) op de plaats van een boerderij die zich tot kleine herenboerderij ontwikkelde.
J.F. van Byemont als jager, geschilderd door Mattheus Verheyden (1700-1776). Part.Coll.
Vanuit het midden van het huis had men zicht over een ‘grand canal of zichtkanaal’. Mr. Hendrik Hooft (1676-1752) kocht het goed in 1721 van Byemont. Leden van het regentengeslacht Hooft bleven de buitenplaats precies honderd jaar bewonen totdat jonkheer Louis Quarles van Ufford huis en landgoed kocht in 1821. In zijn tijd vond een verbouwing plaats in neo-classicistische stijl, waarbij het huis aan de voorzijde werd verrijkt met de aanbouw van twee zij-veranda’s. In 1849 staat in het Aardrijkskundig Woordenboek van A.J. van der Aa te lezen: (Oud-) Rozenburg. Dit buiten bestaat uit heerenhuis, en daarbij behoorende getimmerten, bouwmanswoning, blekerij en woonhuis, vijvers, wei-, hooi- en teelland, jagt en visserij…
Vóór de neo-classicistische verbouwing in de tijd van Quarles van Ufford werd het rechte zichtkanaal vóór het huis (zichtbaar op een anonieme tekening van 1804) veranderd in een enigszins slingerende vijver die aansluiting kreeg op de Haagvaart, om zo het park een landschappelijk aanzicht te geven. Deze slingerende waterpartij die in ieder geval van 1818 of eerder stamt, is nog steeds aanwezig hoewel niet direct zichtbaar. Zie de hieronder afgebeelde Google Earth-foto en het daaronder afgebeelde detail van de kadasterkaart uit 1818. Het licht groene vlakje in het midden van de Google-foto is de waterpartij (met veel kroos).
Tussen 1993 en 1995 volgde een ingrijpende verbouwing. De bijgevoegde eerste foto laat het huis zien aan het begin van de 21-ste eeuw. Het huis is sinds 1967 een rijksmonument.
Wie kan mij helpen aan de naam van de architect uit 1775 of die van de restauratie/verbouw uit ca. 1825? Buitenplaats-architecten die in Nederland werkten in het laatste kwart van de 18de eeuw en/of in het eerste kwart van de 19de eeuw zijn onder meer Leendert Viervant jr., Abraham van der Hart, Jacob Otten Husly, Jan de Greef, Zeger Reijers en Jan David Zocher jr. De laatste drie zijn tijdgenoten van elkaar. Zij volgden alle drie tegelijkertijd hun opleiding in Parijs en Reijers en Zocher vervolgden hun opleiding in Rome. Natuurlijk moeten we ook denken aan deskundige timmerlieden die samen met de opdrachtgever de klus zonder architect geklaard kunnen hebben.
Over Zeger Reijers (een leerling van zijn oom, de architect L. Viervant) is verder bekend dat hij na zijn opleiding in Parijs en Rome, in Juli 1813 terug was in Nederland en in Augustus 1819 werd benoemd tot stads-bouwmeester te ’s Gravenhage. Zeger Reijers ligt begraven op de historische Begraafplaats Oud Eik en Duinen, even ten oosten van Oud-Rosenburg (zie kaart hieronder).
Is Reijers wellicht de architect van de restauratie en verbouw van Oud-Rosenburg rond 1825?
Kaart Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting. 1927. Coll. Haags Gemeentearchief. Midden onder (lichtgroen) ‘Oud-Roozenburg’. Rechtsonder (lichtgroen) Begraafplaats Oud Eik en Duinen
Deze kennismaking met (oud-) Rozenburg brengt ons er toe meer aandacht te gaan besteden aan ziekenhuizen en medische instituten op voormalige buitenplaatsen.
Lit. D. Valentijn (red.). Rosenburg: van buitenplaats tot Zorgcentrum. Den Haag, 1995.
Het huis werd in 1775 gebouwd door Mr. Johan François van Byemont.
Als deze stelling waar is dan heeft hij het huis gebouwd binnen de periode dat Oud Rosenburg bewoond werd door de familie Hooft,nl van 1721 tot 1821. (?)
De familie Byemont en in de late 18e en 19e eeuw Robert Collot d,Escury, woonde in die periode in het naast Rosenburg gelegen “”Rusthoek”” , een groot landgoed wat zich uitstrekte van wat nu de Groen van Prinstererlaan en , Laan van Meerdervoort is tot de Pisuissestraat en Oude Haagweg in Loosduinen ( nu de wijken Waldeck en Nieuw Waldeck)
We zijn in 1963 gaan wonen binnen dit gebied in de woning van Dhr Bas v/d Laan, degene die het gebied rond 1877 heeft aangekocht en verkaveld naar een tuinbouwbestemming.
We hebben in deze woning de onderstaande herdenkingssteen aangetroffen : De eerste steen gelegd door Elisabeth van Byemont in 1775, de dochter van Johan Francois Byemont. ( ook de achterzijde van de herdenkingssteen heeft een inscriptie).
We gaan er als vinders van de steen vanuit, door de locatie waar we de steen aantroffen en door de bewonings geschiedenis van het gebied , dat de steen hoorde bij het eerder afgebroken landhuis” de Rusthoek ” ter plaatse.
In dit landhuis hebben behalve Byemont ook meerdere generaties Collot d,Escurie en Gevers Deijnoot gewoond.
Als zodanig hebben we het in bruikleen aangeboden aan het Loosduins museum,
De steen is ten tijde van de restauratie van Rosenburg door de Stichting Oud Loosduinen om onduidelijke redenen in bruikleen overgedragen aan Rosenburg, Hij wordt daar tentoongesteld in de hal van het landhuis
Het is mogelijk maar niet aannemelijk dat beide huizen in hetzelfde jaar zijn gebouwd, maar voor ons staat vast dat de steen niet bij Rosenburg hoort en dat het als zodanig geen indicatie mag zijn voor het bouwjaar van Rosenburg en dus ook van een mogelijke architect
Jan Eijgenraam, jan@eijgenraam.me
( ik stel prijs op een bericht van ontvangst)