Turfschip van Opa

(219) Een aantal jaren geleden dwaalden mijn man en ik als toeristen met belangstelling voor de schilderes Paula Modersohn-Becker rond in het bekende kunstenaarsdorp Worpswede (Nedersaksen). Het dorp is schilderachtig gelegen, aan het riviertje de Hamme, een zijtak van de Wezer, aan de voet van de 54 meter hoge Weyerberg en omgeven door heide en veenland, bekend als het zogenaamde Teufelsmoor.

Bekende kunstenaars die daar woonden en werkten en deel uitmaakten van de kunstenaarskolonie Worpswede, waren architect en schilder Heinrich Vogeler en de schilders Fritz Mackensen, Otto Modersohn en zijn vrouw Paula Becker.

Fritz Mackensen. Hamme-Hütte, 1897, © Landesmuseum Hannover, VG Bildkunst Bonn, 2016
Portret Fritz Mackensen. Foto Th. u. O. Hofmeister, ca. 1889 – 1899
F. Mackensen. Torfkähne auf der Hamme. Olieverf op doek. 1904. Coll. Grosze Kunstschau

Natuurlijk bezochten wij het museum de ‘Grosze Kunstschau’ en ik raakte daar zeer onder de indruk van het schilderij van Fritz Mackensen (1866-1953), getiteld Torfkähne auf der Hamme (zie hierboven).

Waarom was ik zo onder de indruk? Omdat de voorstelling mij direct deed denken aan de grootvader van mijn man, genaamd Feddo Oldenburger, naar wie mijn man is genoemd. Opa was geboren in Winschoten (08-01-1869) en overleed op tachtigjarige leeftijd in dezelfde plaats (03-07-1949). Uit diverse aktes is op te maken wat zijn beroep was. Zo staat in 1892 en 1893 vermeld dat hij het beroep van binnenschipper uitoefende, evenals zijn vader Frederik (geb. 17-03-1839 en overl. 16-11-1928). In 1917 staat genoemde Feddo als schipper ingeschreven en in 1927 als binnenschipper èn als brandstof-handelaar. De vader van genoemde Frederik, die volgens familie-traditie Feddo zou moeten heten maar deze keer op z’n Fries Fedde was genoemd (voluit Fedde Jans, de zoon van Jan Feddes), staat ook geregistreerd als praamschipper / turfschipper. Hun werk bestond dus – zoals wij kunnen concluderen uit deze summiere gegevens – uit goederen (turf) vervoeren per praam (kleine of grotere platbodem) en deze ook aan de man brengen. Opa Feddo staat in 1927 naast schipper ook als brandstofhandelaar ingeschreven. Hij vervoerde aanvankelijk turf en later heeft hij zich meer gericht op de kolenhandel (achter zijn huis). Ook de schipper op het schilderij van Mackensen (volgens de titel Torfkähne) handelde in turf en vandaar dat ik mogelijk zo door dit schilderij werd getroffen.

Uit een overlijdensakte uit 1833 van de dochter van Fedde Jans Oldenburger (Hillechien, 6 dagen oud) is op te maken dat Fedde’s gezin in die tijd woonde op hun praamschip met de naam de ‘Jonge Jan’, liggende alhier (Winschoten) aan de Binnen Venne. In 1880 werd de Binnenvenne gedempt. De Buitenvenne bleef nog in functie als binnenhaven voor turfschippers en snikkevaarders. Het schip de Jonge Jan (of een opvolger) zal tot eind van de 19de eeuw als woning dienst hebben gedaan. We kunnen ons een platbodem (praam) met kajuit voorstellen.

Opa Feddo woonde met zijn gezin aan de Garst te Winschoten. Het was een eind-19de eeuws (?) ruim huis met paardenstal en erf.

De hoger gelegen Garst bestond uit een rug van keileem, vaak gebruikt als gemeenschappelijke dorpsweide of akker. De Garst als weg was één van de betere wegen waarover sinds vroeger eeuwen gereisd kon worden of waar mensen zich konden vestigen. Geleidelijk aan was over de Garst een handelsroute ontstaan tussen de Duitse stad Münster en de stad Groningen. Op het kaartje hieronder zien we boven het woord WINSCHOTEN de Trekvaart lopen. Mogelijk zelfs dat de familie Oldenburger oorspronkelijk vanuit de omgeving van Worpswede of vanuit de omgeving van de stad Oldenburg naar Nederland is getrokken om daar te proberen een beter bestaan op te bouwen. De afstand Oldenburg – Groningen is tenslotte maar 130 km. Maar wanneer dit dan is gebeurd is nog onduidelijk omdat we nog niet van alle voorgeslachtleden de bijpassende geboorteplaats hebben gevonden. Het moet aan het begin van de 18de eeuw geweest zijn of zelfs al eerder.

Winschoten in 1868. Kuyper Atlas. De Garst ligt aan de zuidwest kant van Winschoten, ten noorden van het Zuider Veen.

Bekend in onze familie is dat het praamschip van opa Feddo getrokken werd door een trekpaard langs een jaagpad. De paardenstal stond achter het huis en het paard zal naar nu duidelijk is op De Garst hebben gelopen. De Garst ligt op het kaartje boven het woord Zuider Veen, niet al te ver weg van de Trekvaart (Winschoterdiep, gegraven in 1637) van waaruit westwaarts naar Groningen en oostwaarts naar de Groningse en Drentse veengebieden gevaren kon worden.

Het is na deze vluchtige oriëntatie dus zonneklaar dat de voorvaderen van mijn man als turfschipper door het leven gingen en hoogstwaarschijnlijk uit de omgeving van Oldenburg (of verder oostwaarts Worpswede) afkomstig waren. Na de laatste turfschipper (Opa Feddo) ging zijn zoon (mijn schoonvader, weer een Frederik) naar de zeevaartschool om op de grote vaart de wereld te verkennen.

Affiche KPM 1910

Het turfschip van opa werd ingeruild voor een koopvaardijschip van de KPM en de provincie Groningen werd ingeruild voor de havens van Nederlands Indië, Singapore, Australië en Penang (Maleisië).

.

Leendert van Haastert en Arnold Verbuys, kunstschilders in ons voorgeslacht

(218) Sinds het opstellen van Bericht 215 ‘Heemstede Familiegrond’ (10 oktober 2020) realiseerden wij ons dat onze (bet)betovergrootvader Willem Frederik Amse het ‘bloemschilderen’ beheerste – zie de twee vorige berichten over bloemschilderen en W.F. Amse’s Kamerbehang-Affaire. Wij waren altijd al trots op onze familierelatie met de gebroeders Maris en op de in ons bezit zijnde natuurdrukken van Jacob Maris, die ons via mijn grootmoeder Carolina Sophia Ebbers-Vogelesang waren overgeleverd, maar nadat ik twee berichten eerder de vraag gesteld had hoe dat bloemschilderen zich nu verhield tot de Kamerbehangerszaak van W.F. Amse, wees Juliet me erop dat er nog een andere ‘behangsel’schilder in onze familie was geweest, zij het in een andere tak en wat langer geleden. In de 17de eeuw komen we in onze stamboom aan de Vogelesangkant nog twee schilders tegen: kunstschilder Leendert van Haastert en de Dordtse kunst- en behangselschilder Arnold Verbuys, welke laatste de schoonzoon van de eerste was. Beiden zijn in hun tijd gewaardeerde kunstenaars geweest en daarom in dit bericht wat meer gegevens over hen en enige schilderijen toegevoegd. De laatste afbeelding betreft een behangsel.

Naar Leendert van Haestar (Haastert). Gravure door Jonas Suyderhoef. Portret Prins Willem III (Willem Hendrik van Oranje), 1650-1702, ca. 1672.. Coll. Rijksmuseum

Leendert Maertensz. van HAASTERT / HAESTRECHT / HAASTER / HAESTAR (ook onder de naam N. van Haeften en Jacob Hogers aangetroffen), geboren ca. 1604; ondertrouw ‘s-Gravenhage 16-5-1638; overleden 2 okt. 1675 en begraven in de Kloosterkerk te ’s-Gravenhage. Kunstschilder (portretten en religieuze voorstellingen) en sinds 1641 lid van het Haagse schildersgilde (o.m. Aanbidding der Koningen, 1640; De woede van Aharverus, coll. Bredius, z.d.; portret van Willem III, 1672). Eigenaar van verschillende huizen in Den Haag, hetgeen een welgesteld man doet vermoeden. Echtgenote: Lucia PENEELS / PANEEL. Kinderen: 1. Angniesia; 2. Guillaume / Willem (goudsmid); 3. Maerten (goudsmid); 4. Swaentje, geb. Den Haag, 1657 x Arnold Verbuys (kunstschilder).

Literatuur:

B. J. A. Renckens. Leendert Martensz. van Haestar. Oud-Holland 65 (1950), p. 199-203.

Edwin Buijsen. Haagse Schulders in de Gouden eeuw. Zwolle (Waanders), 1998.

Leendert van Haestar. De aanbidding der Koningen (Matteus 2:11).1640. Gesign. “L. VHaestar fecit 1640“. Coll. Kunsthandel Jean Moust, Brugge.
Leendert Maertensz. van Haestar. Haman smeekt Ester om zijn leven (O.T. Ester 7:7-9)
Gesigneerd Van Haestar. Ongedateerd (Hampel Fine Art Auctions Munich)
Jacob Hogers (toegeschreven). Eerder Leendert Haestar, De Verzoening van Jacob en Esau, 1655., gesigneerd (coll. Rijksmuseum)

Arnold(us) VERBUYS / VERBIUS, geb. Dordrecht 10-07-1651; ondertrouw Dordrecht 10-3-1680; overl. ’s-Gravenhage (Delft?) na 1717 (1729?). Kunstschilder, behangselschilder en meester van het St-Lucasgilde te Antwerpen tussen 18 September 1673 and 18 September 1674 (bron: Rombouts en Van Lerius, 1872; 1961). Verder werkzaam in Dordrecht 1673-1680, Rotterdam / Den Haag 1680-1686, Leeuwarden 1686-1688 (gewerkt aan het Friese Hof), Rotterdam 1690, Middelburg 1695 en Den Haag 1706-1717.
Echtgenote: Swaentje / Swania VAN HAASTERT / HAESTAR, geb. ’s-Gravenhage, 10-03-1657. Kinderen: volgens Van der Aa, 1876 drie dochters en een zoon: 1. Hendrina; 2. Johannes

In het derde deel van zijn Levensbeschrijvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen wijdt Jacob Campo Weyerman tot twee keer toe een stuk aan de Dordtse schilder Arnold Verbuys (ca. 1645-ca. 1715). In het eerste stuk noemt hij de schilder in navolging van Houbraken ‘Verbius’. Uit het tweede stuk onder de kop ‘Arnold Verbuys’ blijkt dat Campo Weyerman de schilder persoonlijk heeft gekend. Hij stelt onder meer dat Verbuys geruime tijd werkte voor de Middelburgse burgemeester Alexander de Muinq ‘in wiens huys hy onder andere konsttafereelen [in?] een Kamer penceelde’. Onderzoek naar vermeldingen van zijn werk in archivalia en veilingcatalogi levert opvallend veel mythologische scènes op waarin naakte vrouwen de hoofdrol spelen (zie de Provenance Index van The Getty Research Institute, Los Angeles, USA op www.getty.edu/research). 

Lit. 1) Ph. Rombouts en Th. van Lerius, De Liggeren en andere historische archieven der Antwerpsche Sint Lucasgilde […] 1453-1629, Antwerpen 1872 / 1961; 2) G.H. Veth, ‘Aantekeningen omtrent enige Dordrechtsche schilders’ in: Oud-Holland 12 (1894), pp. 107-122; 113-122; 3) Katie Heyning. ‘Een buitenplaats als liefdesnest?’ in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman, jrg. 33 (2010), pp. 25-27; 4) A.J. van der AA, Biografisch Woordenboek: VERBIUS (Arnoldus), in 1646 te Dordrecht geboren en in 1704 in Friesland gestorven. Van der AA schrijft verder: ‘Hij schilderde portretten aan het Friese Hof en ook historien en tooneelen uit kroegen en bordelen’. In tegenstelling tot Van der Aa geeft ECARTICO 1651 als geboortejaar en na 1717 als jaar van overlijden. 5) Martin van den Broeke. Rond een tekening van de buitenplaats Niet altijd Zomer bij Middelburg. Nehalennia 207 (voorjaar 2020).

Arnoldus Verbuys, Portret van J.W. Sandra (1661-1712, Koopman-Reder-Kunstverzamelaar-Burgemeester van Middelburg. Eigenaar van de buitenplaats ‘Niet Altijd Winter’, 1692, Trouwzaal Stadhuis Middelburg (collectie KZGW, foto: Ivo Wennekes)
Arnoldus Verbuys. Portret van Anna Catharina Stipel (1662-1696), derde vrouw van J.W. Sandra. 1692, Trouwzaal Stadhuis Middelburg (collectie KZGW, foto: Ivo Wenneke)
Arnoldus Verbuys. Portrait of ‘A Lady and a Gentleman’, Three-Quarter Length, With A Negro Servant Beyond (in 2004 op de markt geweest)
Arnoldus Verbuys. Lady with garlands, a putto and Cupid, or Love’s
Offering (1994 / 1995 Sotheby’s)
Arnoldus Verbuys. Die Glücksspielen. Keulen (in 2004 op de markt)
Arnoldus Verbuys (toegeschreven), Paso de los Egípceos por el Mar Rojo

Artprice.com noemt nog meer schilderijen: Patient with maid in attendance, Ver. Koninkrijk, 2019.

WIE WEET MEER OVER DEZE KUNSTSCHILDERS TE VERTELLEN. OOK ZIJN WE GEINTERESSEERD IN MEER SCHILDERIJEN, PORTRETTEN ETC.