Hebben de Zochers iets te maken met de ‘wandeling’ op de vestingwerken van Arnhem?
Onlangs las ik op mijngelderland.nl een bericht over de sloop van de vestingwerken in Arnhem. Ik werd verblijd (of was het opgeschrikt?) door de mededeling dat de ontwerpen voor een ‘wandeling’ op de geslechte vestingwerken waren gemaakt door J.D. Zocher sr. en J. D. Zocher jr. Gedateerd 1792 en 1817/1819. Hoewel ik literatuur-verwijzingen vond naar S.J. Fockema Andreae (1925) en Wim Lavooij (1990), heb ik toch maar eerst eens het nieuwe standaardwerk van Sandra J. den Dulk, getiteld Verlangen naar groene wandelingen: de wording van het stadspark in Nederland 1600-1940. (Amsterdam, 2021) opgeslagen. Sandra zet helder uiteen dat het eerste ontwerp uit 1792, het ‘Plan der Glacien van Arnheim’ betreft, gemaakt door de tuinarchitect J.G. Michael. Mogelijk werkte Michael in 1792 al samen met zijn schoonzoon J.D. Zocher (sr.), maar Michael was de oprichter en zeker ook het hoofd van hun samenwerkingsbedrijf. We zouden nu spreken van Bureau Michael. Het plan bleef in de la liggen totdat in de tijd van Koning Lodewijk Napoleon, tussen 1808 en 1810 de zaak weer opnieuw werd opgepakt. De vestingwerken werden nu geslecht op voorwaarde dat er een openbare wandeling zou worden aangelegd op grond van een goedgekeurd plan. Dit plan is waarschijnlijk gemaakt door de bureaugenoot en schoonzoon van J.G. Michael, J.D. Zocher sr., die intussen door Lodewijk Napoleon tot hofarchitect was benoemd. Vanwege de te hoge kosten is dot ontwerp ook niet uitgevoerd. Pas in 1817 werden de wallen uiteindelijk gesloopt. In dit jaar overleed J.D. Zocher sr. en werd zijn ontwerpbureau overgenomen door zijn zoon J.D. Zocher jr.
Potloodtekening van het ‘Plan der Glacien van Arnheim’, Johann Georg Michael, 1792. Coll. Gelders Archief. Niet uitgevoerd.
Of Zocher jr. de ontwerper is van het walplantsoen in Arnhem is onbekend. Er is een ‘Plan der te slegtene Buitenwerken’ getekend door de tekenaar Adrien Godefroij, maar of hij in opdracht van Zocher jr. tekende is tot heden niet bewezen.
Eigenlijk dus niets nieuws onder de horizon. het is niet met zekerheid te zeggen dat Zocher jr. het plan voor de wandeling op de vestingwerken te Arnhem maakte. Ook Hugo Poortman zou m.i. de ontwerper kunnen zijn.
- Zie ook: C.S. Oldenburger-Ebbers, ‘De tuinarchitectuur van Johann Georg Michael (1738-1800)’ in: Bulletin KNOB 90 (1991), nr. 3, p. 73-79.
Enkele aanvullingen en kanttekeningen.
Lees vooral C.M. Kooi, De ontmanteling van de vesting Arnhem 1809-1830, Arnhem de Genoeglijkste, 28-3 (2008)
scan: https://www.sambis.nl/iguana/www.main.cls?surl=search&p=df2677fe-aa64-11e6-a83e-50569b301700#recordId=2.733121
1792
Er is 1 gesigneerd en gedateerd ontwerp: J.G. Michael 1792.
2 andere ontwerpen zijn niet gesigneerd en niet gedateerd, maar zullen ook uit 1792 dateren. Ik schrijf ze toe aan J.P. Posth. Overigens, Kooi noemt dit niet.
Het ontwerp dat jij (en Sandra in haar boek) laat zien is één van de niet gesigneerde en niet gedateerde tekeningen…
Volgens archiefstukken werd het plan (welke van de twee?) goedgekeurd. En in 1793 zijn er posten die betrekking hebben op beplantingsmateriaal voor de vestingwerken. Dus beplant werden ze in ieder geval. Of dat volgens het ontwerp is geweest is niet duidelijk. Overigens, Kooi en Den Dulk noemen het beplantingsmateriaal niet.
1808/1809
Lodewijk Napoleon had J.P. Posth opdracht gegeven een plan te maken (mijns inziens zou Posth dus voor de 2x keer aan de gang gaan). Hij had het te druk met Het Loo en leverde maar niets op. J.D. Zocher sr. kreeg toen de opdracht. Hij werkte een plan uit en begeleide uitvoering. De omvorming stokte echter. Zie verder Kooi.
Den Dulk zit er naast waar ze zegt ‘werd het plan niet uitgevoerd’. Niet compleet uitgevoerd zou wel correct zijn.
Zie ook de kaart De buitenwerken der stad Arnhem door M.J. de Man uit 1809-1810. In de kaart is het plan van Zocher sr verwerkt, met de aantekening dat executie in 1810 was gestaakt, maar het ‘reeds verre gevordert was’.
1817
De tekening van Godefroij (kopie naar ontwerp van M.G. Beijerinck) is een ontwerp want hetgeen gerealiseerd is kent nogal wat afwijkingen (zo is het eiland nooit gerealiseerd; wel als schiereiland).
In de jaren 1817-1819 zijn alleen de gracht en de vestingwerken/buitenwerken omgevormd. Afbraak van stadswallen (‘binnen’ de gracht) en enige poorten volgende lopende de 19e eeuw.
Hoi Jan, dank voor alle aanvullingen. Als ik het goed begrijp zijn er dus vier ontwerpen uit 1792 (2 van Michael en 2 naar jouw mening van J,P. Posth). Heb je nog een aanwijzing waarom deze laatste van J.P. Posch zullen zijn.
Dan hebben eerst J.P. Posth en later J.D. Zocher sr. de opdracht gekregen. Het plan van Zocher werd aanvankelijk uitgevoerd, maar gestaakt.
Het volgende plan van M.G. Beijerink (waterstaatkundig ingenieur, getekend door A. Godefroid) is slechts gedeeltelijk uitgevoerd. J.D. Zocher jr. heeft hier voor zover wij nu weten niets mee te maken. Die laatste constatering, daar ging het mij eigenlijk om. In mijn onderzoekingen naar de Zochers was ik dat nooit tegengekomen. Mooi Jan dat het proces nu toch weer wat duidelijker is.