Het loont altijd de moeite door Linkedin te struinen, want naast alle reclame (soms verpakt in goed bedoelde felicitaties en advertenties) zijn er zo af en toe toch gelukkig ook nog inhoudelijke nieuwtjes te vinden. Zo kwam ik vorig jaar een schetsontwerpje tegen van K.G. Zocher van een tuin in Schalkwijk.
K.G. Zocher. Schetsontwerp van tuin rond het Lekdijkhuis te Schalkwijk. dd. 1830. Bron zie tekst.
De eer komt toe aan Sander van Scherpenzeel die een bezoek bracht aan het Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard in Woerden om in de archieven te kijken wat er van zijn gading bij was. Hij eelde zijn vondst met Linkedin. Het betrof de archieven van het Hoogheemraadschap De Lekdijk Bovendams, de voorloper het huidige Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Hij vond hier een dossier met diverse aan- en verkoopakten, van de buitenplaats Bagatelle. Deze buitenplaats stond op de plaats van het huidige Lekdijkhuis in Schalkwijk, was ca. een halve morgen groot en werd 22 november 1820 gekocht door Andries Snoek, een bekende Nederlander zouden wij nu zeggen, want hij was begin negentiende eeuw een van de belangrijkste tragediespelers in Europa. Ook was hij de stichter van de Amsterdamse Stadsschouwburg. Hij overleed in september 1829, waarna de buitenplaats in 1830 verkocht werd aan het Hoogheemraadschap De Lekdijk Bovendams. Het Waterschap gaf K.G. Zocher (1797-1868) de opdracht een tuin te ontwerpen rond het huis. De tuin is gelegen op de hoek van de Zuwedijk en de Provincialeweg te Schalkwijk.
De waarde van deze vondst ligt hem in het feit dat we van K.G. Zocher geen ouder ontwerp kennen. Dit ontwerp, ook al is het maar een schets, is dus tot heden de oudste tuintekening van zijn hand. Hij ontwierp in het algemeen in de gardeneske landschapsstijl en ook aan dit ontwerp is dat duidelijk te zien. Gardenesk betekent ‘als in een tuin met veel bloeiende planten’, d.w.z. in dit geval met veel bloeiende heesterpartijen in een ruime kring rond het huis, een rond bloemenperk vóór het huis en clusters coniferen langs de weg. Dit alles in tegenstelling tot een ruime open landschappelijke aanleg zonder veel bloemen en kleur.
Met dank aan Sander van Scherpenzeel, voorzitter Stichting Houtense Hodoniemen.
Het huis is een rijksmonument en is in verband met de verkoop uitvoerig beschreven, inclusief het erf, maar helaas komt K.G. Zocher niet in de beschrijving voor. Na de verkoop zal deze beschrijving wel verdwijnen vermoed ik.
Toch wat opmerkingen / vragen / vraagtekens.
In de beeldbank Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard is de tekening online te vinden: https://archief.rhcrijnstreek.nl/detail.php?nav_id=1-1&index=0&imgid=1069494&id=291052.
De beschrijving spreekt over K.G. Zocher (?) en 1845. En de tekst zegt verder ’tuin bij de opzichterswoning … naast het dijkhuis te Schalkwijk’.
Na inzoomen zie ik een schaalbalk in roede en een tekst met het woord roede. Officieel is per 1820 het metrisch stelsel ingegaan en ging men over op Elle(n) Nederlandsch of Nederlandsche Elle(n) (=meters). Daarmee zou deze tekening misschien nog van ca. 1820 kunnen dateren, maar zeker niet 1830, laat staan 1845.
Het huis op de tekening staat los van de weg, terwijl het Lekdijkhuis op KMP 1828 strak aan de weg staat…
Aardig zijn ook de naaldbomen. De verkoopadvertentie van Bagatelle (1829) noemt deze boomsoort ook: ‘Een aangenaam , welgelegen en in den Engelfchen smaak aaogelegd buitenverblijf , genaamd Bagatelle, met deszelfs nieuw gebouwde Heeren Huis , Koetshuis , Stal voor twee Paarden met deszelfs Zolders , schoon aangelegdee Tuin beplant met Sparren Boomen , Heestergewassen , Boomgaard met exquise Vruchten, Slingerboschje en Vijvers.’
Andries Snoek kocht de locatie Bagatelle in 1820. Zou de tekening toen zijn gemaakt?
Die tekst met K.G. Zocher staat die op de achterzijde? Of een ander document en zijn de twee losstaande stukken door de vinder ‘gekoppeld’?
Al met al is van alles mij nog niet duidelijk…
Beste Jan,
Het Dijkhuis staat nu te koop. De familie heeft er 50 jaar in gewoond, en ondertussen is door de vrouw des huizes heel veel onderzoek verricht. (Helaas is digitalisering pas 15 jaar terug begonnen).
De “huizinghe” die later Bagatelle heette, of als zodanig is gebouwd, heeft al koop- en verkoopaktes vanaf 1736 (onderzoek van de vrouw des huizes). Ik weet nog niet wanneer het huis werd verbouwd / aangebouwd.
Volgens haar aantekeningen is K. G. Zocher de architect van de dijkmeesterswoning, die in het achterste gedeelte van de tuin van het Dijkhuis zal worden gebouwd. (7 augustus 1844)
Wat maatvoering betreft, daarin zijn mensen hardleers of gewoontedieren: pas in 1972 !!! waren alle oude voet-, roede- en andere maten vervangen door cm, dm, meters etc. (zie ook Meertensinstituut).
In 1834 en 1837 werden de RK pastorie en schuurkerk van Schalkwijk opnieuw opgetrokken: ondanks dat dit gebeurde onder controle van een Ingenieur van het Departement van Waterstaat werden nog steeds oude maten gebruikt. Ik doe sinds 2009 bouw(historisch) onderzoek naar deze kerk en pastorie.