Jl. vrijdag, 28 october, werd het prachtige boek ‘Het groene goud: 50 jaar boomverzorging in Nederland’ uitgereikt, geschreven door Jorn en Lia Copijn en Marina Lamsris. Zie ons bericht van 7 october 2016.
Ter ere van de boekuitreiking werden die middag in een grote witte tent en onder de beroemde dikke linde van Kasteel Levendaal alle genodigden getrakteerd op een prachtig verhaal van Jorn, gepaard gaande met korte toespraken van anderen en een glaasje en andere heerlijkheden nadien.
Jorn en Lia Copijn temidden van kinderen en kleinkinderen bij de “1000-jarige” linde op Levendaal
De oude dikke linde langs de Levendaalselaan in Rhenen is zowel voor Jorn en Lia Copijn als voor het vak boomverzorging een belangrijke boom. Hier hebben Jorn en Lia elkaar ontmoet en sloeg de vonk over. De verzorging van deze boom betekende voor hen het begin van de boomverzorgingspraktijk in Nederland.Kasteel Levendaal. Jan de Beijer, 1745. Met in het midden de oude linde op de voorhof?
Op de plaats van het vroegere kasteel Levendaal staat nu een boerderij (Klein Levendaal) met een “1000-jarige” linde op de voormalige voorhof van het kasteel. De funderingen van het oude kasteel Laar (later Levendaal genoemd) bevinden zich in de grond bij de boerderij. Het kasteel is gebouwd kort na 1331 en in 1820 afgebroken. De grachten zijn na 1945 met puin van de linie dichtgegooid.
Voor wandelaars vanuit Rhenen beveel ik de volgende route aan: neem vanaf het station Rhenen de Levendaalseweg, vervolg die door het bos. Aan het eind van de weg door het bos steek je de Cuneraweg over. Je bent dan op de Levendaalselaan. De boerderij Klein Levendaal is te vinden aan je rechterhand op nummer 6. Je kunt daar fruit kopen en vragen of je de linde mag bewonderen.
En als je toch op de Cuneraweg wandelt, iets zuidelijker langs de weg lag Kasteel Heimerstein, ook afgebroken en later vervangen door Huize Heimerstein (zie afbeelding hieronder) en nog later weer vervangen door een huis voor mensen met een verstandelijke beperking. Tegenover het huis in het bos ligt nog de oude ijskelder van Kasteel Heimerstein.
Drie plannen voor een nieuwe bestemming van Soestdijk zijn naar de Finaleronde, te weten “Nationaal Ensemble Soestdijk”, “Eden Soestdijk” en Made by Holland” . Ons bureau maakt als adviseur deel uit van het consortium “Nationaal Ensemble Soestdijk”. We zijn dus zeer verheugd dat we weer een stapje dichterbij de verwezenlijking van “ons plan” zijn gekomen. Zie onze eerdere aankondiging van 2 juni 2016.
Minister Blok heeft gisteren aan de Tweede kamer een brief gestuurd met de boven beschreven uitkomst . Deze drie plannen voldoen alle drie aan de kwalitatieve eisen die gesteld waren door het Rijk, de Provincie Utrecht en de gemeenten Baarn en Soest. In de laatste ronde telt alleen nog het bedrag dat de partijen bieden. Dit bod moet voor 28 april 2017 worden uitgebracht. Wie het beste bod doet mag Soestdijk kopen en starten met zijn plannen.
Zie onderstaand Persbericht van het Consortium “Nationaal Ensemble Soestdijk”.
Is zieke Buxus sempervirens of Randpalm vervangbaar?
Buxus hierboven als randplant en structuurmaker. Foto Brittanica.com
Buxus sempervirens of Randpalm kennen we als plant die bloemperken afscheidt van gras of paden. De plant is heldergroen, wordt niet te hoog en geeft een hele duidelijke vorm en structuur aan bloembedden, zoals in het plaatje hierboven aan bedden met lavendel en Santolina (?) en geknipte boompjes.
Helaas heerst er tegenwoordig een schimmelziekte in de Buxus (te herkennen aan bruin blad en zwarte takjes). Deze buxus-ziekte verspreidt zich snel door Nederland en daarbuiten. Het wordt dus tijd dat we serieus over een duurzame vervanger (in plant of ander materiaal) gaan nadenken. Intussen hebben Het Loo, Kasteel Assumburg en Huis Verwolde gekozen voor Ilex crenata (Japanse Hulst). Wij proberen nu samen met GLK (Gelders Landschap & Kastelen) een oplossing voor de tuin van Kasteel Staverden aan te dragen.
Die vervangende plant zal zoveel mogelijk op de Buxus sempervirens moeten lijken en/of haar eigenschap van afperking en structuurmaker zoveel mogelijk moeten kunnen imiteren. Er zijn twee mogelijkheden waar we aan denken. Of we zoeken naar planten die zich schikken in randen of we zoeken naar historische niet-plantaardige materialen die geschikt zijn voor afperking en de structuur van bloembedden accentueren.
Ook in historische tijden werden in plaats van buxus al andere planten gebruikt, bijvoorbeeld tijm, lavendel en kleine anjertjes. Als structuurbepalende materialen gebruikte men aan de buitenzijde van bloembedden en als afscheiding van paden ook op hun kant geplaatste houten planken, die deels in de grond werden ingegraven èn klinkers die op vele manieren geplaatst konden worden, bijvoorbeeld op hun korte of lange kant geplaatst in de aarde, plat liggend op de aarde (in de lengte of in de breedte langs pad of bed), en diagonaal op hun korte kant geplaatst in de aarde.
Bij vervanging speelt anno 2016 ook het dure onderhoud (knippen van de Ilex en onkruidvrij houden van de grond waarin de Ilex wordt geplant) een rol omdat het onderhoud niet meer aftrekbaar is. Het lijkt dus goedkoper om over te stappen op materialen van steen of hout of staal. Maar in dat geval zal het beeld van veel tuinen toch sterk gaan veranderen en steeds meer verloren gaan.
Van alle mogelijkheden zijn wat voorbeelden bijeengezocht:
A. een groepje met andere randplantjes (Ilex crenata, Santolina, Lavendel).
B. een groepje met bakstenen structuurmakers.
A.
Tuinbaas Willem Zieleman plant Ilex crenate in de tuin van Paleis Het Loo
Er zijn 2 winnaars voor 2016 bekend gemaakt (12 oktober op De Vanenburg in Putten). Het Ithakastipendium werd niet uitgereikt, zodat het geld dat hiervoor was gereserveerd naar een tweede geselecteerd boek kon worden doorgeschoven.
Gisteren vond de uitreiking van de Ithakaprijs en het Ithakastipendium 2016 plaats (beide groot € 5.000,-). De laatste werd niet uitgereikt omdat er dit jaar geen passende inzending was. Het stipendium werd doorgeschoven naar de prijs en daarmee was er ruimte voor twee winnaars:
* Kees van der Leer en Henk Boers namen de prijs in ontvangst voor het boek Huygens’ Hofwijck. De buitenplaats van Constantijn en Christiaan. Volgens de jury: ‘het mooiste boek en meest fascinerende verhaal’.
*Martin van den Broeke kreeg voor het boek Het Pryeel van Zeeland. Buitenplaatsen op Walcheren 1600-1820 alle eer. Volgens de jury: ‘wetenschappelijk de meest diepgaande en gedegen studie’. Zie ook onze aankondiging van dit boek 23 mei jl.
Oldenburgers Binnenstad en Buitenleven feliciteert beiden met hun wel verdiende prijs.
Jørn Copijn (Copijn Bruine Beuk) viert dit jaar het 50 jarig jubileum als boomverzorger in Nederland. Om dit te vieren wordt 28 oktober 2016 een nieuw boek gepresenteerd, getiteld Het groene goud: 50 jaar boomverzorging in Nederland. Uitgever TasT Projecten voor Tastbaar Erfgoed. ISBN 9789491229299. T/m 31 december 2016 geldt de introductieprijs van €29,95. Daarna kost het boek € 34,95. (exclusief €6,75 verzendkosten).
Hartelijk gefeliciteerd J’ørn en Lia.
Bijgaand enkele pagina’s uit het boek. Zo kunt u alvast een idee krijgen hoe het boek eruit gaat zien en wat er zoal in te vinden is en besproken wordt.
Kasteel en Buitenplaats, een interessant en prachtig geïllustreerd tijdschrift van NKS Kenniscentrum voor Kasteel en Buitenplaats, verschijnt vier maal per jaar, sinds september 2015 met een column van Carla Oldenburger. Door mij behandelde onderwerpen zijn tot heden:
sept. 2015: Hovenierkunst en tuinkunst: kunst of ambacht
Beckley Park topiary garden
dec. 2015: 70 Jaar Nederlandse Tuingeschiedenis, n.a.v. 70-jarig bestaan van de Nederlandse Kastelenstichting
Oude Hollandsche Tuinen, Tekst en Platen: Anna G. Bienfait, Den Haag 1943
februari 2016: Een ‘echte’ kasteeltuin
Roman de la rosé, Luitist en zangers in een ommuurde tuin (hortus conclusie), 1490-1500 (coll. British Library)
april 2016: Middeleeuwse tuinplanten
Paradisgärtlein, geschilderd door een Frankfurter Meister (coll. Städel Museum Frankfurt am Main)
september 2016: Catharina Lintheimer (1685-1748), tekenares
Bloemboeket geschilderd door Catharina Lintheimer (coll. Library Wageningen UR)
december 2016 : Kunsthandel Buffa en Zonen Over de lopende tentoonstelling ‘Kunsthandel Buffa en Zonen’ in het Singer Museum, en de serie (kleuren)litho’s van buitenplaatsen rond Arnhem.
Anoniem, Huis De Oorsprong, Oosterbeek, uitgave: Buffa en Zonen, circa 1850-1854 (coll. Gelders Archief)
Nog meer columns lezen? Ook Yme Kuiper en Rob Gruben laten ieder nummer in hun eigen column van zich horen. Geïnteresseerd? Sluit u aan bij de NKS Kenniscentrum voor Kasteel en Buitenplaats.
Iets voor uw Tuinclub?
Paleis het Koningshuis Rhenen blijft in beeld
Deel van de tuin (doolhof en vruchtbomen) ten zuiden van het Koningshuis
(Bericht overgenomen van de Nieuwsbrief Historishe Vereniging Oudheidkamer Rhenen en Omstreken, sept. 2016):
Wist u dat u een virtuele rondleiding door het Koningshuis en haar tuinen (in Rhenen) kunt aanvragen? Dit paleis was het zomerverblijf van Koning Frederik V van de Palts en zijn echtgenote Elisabeth Stuart, gedurende de jaren 1630-1660. De rondleiding wordt georganiseerd vanuit de werkgroep Virtueel Rhenen. Inmiddels hebben al zo’n tiental organisaties o.a. UVV, Unie van vrouwen en Probusgroepen van dit aanbod gebruik gemaakt.
Zo’n 2 tot 3 keer per jaar komt bij Virtueel Rhenen de vraag binnen om een presentatie te verzorgen. Henny Boor gaat daar graag op in. Tijdens zo’n presentatie wordt een klein tipje van de technologische sluier opgelicht om kennis te maken met een korte impressie van de onzichtbare kanten van het virtuele paleis. Daarna volgt een gezamenlijke virtuele rondwandeling. Er is alle tijd om vragen te stellen, anekdotes aan te horen en te luisteren naar klaterende fonteinen.
Voor veel aanwezigen is het toch ‘omdenken’. Er komt geen videofilm voorbij, je kunt interactief met het programma werken, inzoomen op schilderijen en meubels en onderliggende informatie opvragen. En alles 100% historisch verantwoord, omdat voor de virtuele herbouw van het huis en de heraanleg van de tuinen gebruik gemaakt is van originele bouwtekeningen en historische inventarislijsten.
Siertuin ten westen van het Koningshuis
Iets voor uw Tuinclub, uw vrijwilligersorganisatie, uw museummedewerkers? Historische vereniging? De kosten bedragen minimaal € 25 die in de pot van Virtueel Rhenen terecht komen voor nieuwe ontwikkelingen en technisch onderhoud.
Meer weten? Neem contact op met Henny Boor, tel. 0317614958 of email HBoor21@planet.nl
Statig Beetsterzwaag: parklandschap rond een Fries dorp
een nieuw boek dat 9 oktober a.s. verschijnt bij uitgeverij Matrijs in Utrecht. Het gaat over de geschiedenis van het landschap, de landgoederen, de grootgrondbezitters en het parklandschap van Beetsterzwaag en Olterterp, geschreven door Ronald van Immerseel en Peter Verhoeff.
Weet u wat het woord ‘zwaag’ eigenlijk betekent? Veeweide dus.
Het boek telt vijf hoofdstukken:
Ontstaan van het landschap
Opkomst van de landgoederen 1600-1800
een adelsdorp met grootgrondbezitters 1800-1875
Parklandschap Beetsterzwaag en Olterterp vanaf 1875
Beetsterzwaag en Olterterp: de ‘Parel van Opsterland’
Het eerste hoofdstuk gaat uitvoerig in op de vroegste bewoners tijdens de ijstijden, de ontginningen en verkavelingspatronen in het gebied en de aanleg van wegen, reden, paden, waterwegen en vaarten.
De geschiedenis van de landgoederen begint bij Martinus Fockens, grietman van Opsterland, die in 1616 zijn buitenplaats Fockens of Fockansstate stichtte. Ook Walrich is een vroeg-17de-eeuwse buitenplaats. Beetsterzwaag zelf is in de 17de en 18de eeuw vooral een boerendorp, met naast de ‘kleine’ boeren enkele welgestelde inwoners zoals de families Fockens en Van Teyens.
Fockensstate
Rond 1800 veranderde de situatie en werd Beetsterzwaag een welvarend dorp met fraaie buitenplaatsen. Hier hoorde ook de aanleg van ‘moderne’ parken en tuinen bij. Ook de adel ontdekte Beetsterzwaag toen … “in 1778 de Gelderse edelman Rijnhard baron van Lynden trouwde met Ypkjen Hillegonda van Boelens, die stamde uit een voorname burgerlijke familie. Geslachten als Van Harinxma thoe Slooten en Lycklama à Nijeholt kwamen door huwelijken met nazaten van het echtpaar Van Lynden-van Boelens in Beetsterzwaag terecht.” De buitenplaatsen Slot Boelens in Olterterp (inclusief de bosbouw) en Lauswolt komen in dit derde hoofdstuk uitgebreid ter sprake, naast het laat-opkomend toerisme.
Lauswolt
In het hoofdstuk ‘Parklandschap en Olterterp vanaf 1875’ komen de vele veranderingen aanbod die de Beetsterzwaagster buitenplaatsen en landgoederen ondergingen: het kappen van bomen t.b.v. uitbreidingen en nieuwe bestemmingen etc., ook nieuwe siertuinen.
Overtuin Lyndenstein
In de ‘Parels van Opsterland’ wordt gesteld dat er opvallend veel van de landschappelijke structuren bewaard is gebleven. Ook de sterke structuur van het landschap met zijn langgerekte kavels was hierbij van belang. Maar natuurlijk is ook veel verdwenen of onzichtbaar geworden. Hoopvol is “dat het bijzondere karakter en de maatschappelijke waarde van de landgoederen en het contact tussen landgoedeigenaren en de samenleving steeds vanzelfsprekender wordt, waardoor over en weer meer begrip ontstaat.”
Een waardevol boek dat voor Beetsterzwaag weer nieuwe kansen biedt.
Jan Weissenbruch schilderde omstreeks 1854 het landschap bij het waardhuis aan de Lek bij Elshout (Kinderdijk), een prachtig schilderij, dat tot en met 8 januari te zien is op de tentoonstelling Jan Weissenbruch: De Vermeer van de 19de eeuw, in het Teylers Museum.
Jan Weissenbruch, Aan de Lek bij Elshout, ca. 1854, olieverf op doek (coll. Teylers Museum)
De locatie is nog steeds te herkennen, alhoewel de wegen verhard zijn en verkeersborden, een lantaarnpaal en wegmarkeringen afleidend werken als je op weggaat om deze plek te vinden. Een waard (of weerd) is een oude naam voor vlak land in een rivierengebied. Waarden zijn ontstaan onder invloed van, en geheel of gedeeltelijk omgeven door, rivieren. De waarden worden tegen deze waterlopen beschermd door rivierdijken.
De huis-aan-huis-krant De Vonk vermeldde 4 november 2014 over het waardhuis Elshout:
‘Het Waardhuis is een rijksmonument in beheer van Waterschap Rivierenland en staat er al sinds de middeleeuwen. Het pand is in 1644 opnieuw gebouwd, door niemand minder dan Pieter Post, bekend van het Haagse Mauritshuis. In die tijd zorgde het toenmalige Waterschap De Overwaard samen met Waterschap De Nederwaard ervoor dat het gebied droog bleef. Sindsdien trokken de bestuurders per paard en wagen naar het prachtige pand met panoramisch uitzicht voor vergaderingen. Een behoorlijke tocht van ruim twintig kilometer, door het gebied van buurwaterschap De Nederwaard naar het einde van het Achterwaterschap waar het overtollige water in de rivier de Lek stroomt. Omdat de vergaderingen nog wel eens uitliepen was er ook een eetgelegenheid en waren er slaapvoorzieningen in de vorm van eenpersoonsbedden in acht logeerkamers. Vooral ‘De Fabriek’, zoals het hoofd van de technische dienst van een waterschap tot 1972 heette, heeft er het vaakst overnacht. Vandaag de dag is het pand, wat nog volledig in tact is, er voor ceremoniële doeleinden van Waterschap Rivierenland.’
Wie weet, misschien gaat het huis binnenkort wel gebruikt worden als Erfgoedlogies???
Als je goed kijkt of de foto van het schilderij vergroot (op de foto klikken), zie je dat er omstreeks 1854 hard gewerkt werd aan de verbetering van de sluis. Boven bij het huis staan mensen geleund tegen een hek naar de werkzaamheden te kijken. Op de tentoonstelling kan je lezen dat de figuren later zijn toegevoegd, vergeleken met een eerste studie in olieverf op papier door Jan Weissenbruch (coll. Gemeentemuseum Den Haag). Hij heeft ook de bewolkte hemel op de studie veranderd in een blauwe hemel om het schilderij wat aanlokkelijker te maken.
En omdat ons bureau ook in Rhenen is gevestigd, hierna een afbeelding van Jan Weissenbruch, van 1) de Grutterstraat (1850) en 2) de Kerkstraat (ca. 1875) in Rhenen. Zie voor meer informatie rkd.nl
Het Singer Museum Laren heeft een interessante tentoonstelling geopend over de Kunsthandel Frans Buffa en Zonen te Amsterdam. Deze kunsthandel annex uitgeverij en drukkerij was tussen 1790 en 1951 actief in Amsterdam en later in Den Haag en New York City. Aanvankelijk verkochten zij prenten en boeken, en soms kunstwerken.
Voorstelling van de Amsterdamse kunsthandel (Kalverstraat 221) in het Singer Museum (foto: Carla Oldenburger)
In Nederland zijn twee series prenten vooral bekend gebleven:
1. Kasteelen en buitenplaatsen in het Koningrijk der Nederlanden, opgedragen aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden, Groot-vorstin van Rusland. Amsterdam, ca. 1850-1854. De lithografieën zijn in sepia of gekleurd. De anonieme afbeeldingen bevatten kastelen en buitenplaatsen rond ‘Groot-Arnhem’.
[Anoniem] Gezicht op het huis Sonsbeek (links) met de oranjerie (midden) en de tropische bomenkas (rechts) (coll. Gelders Archief). In een bomenkas als deze werden vaak palmbomen of Camelia’s de winter overgehouden.2. Vues choicies d’Amsterdam et des environs, dessinées d’après nature, par C. de Kruyff et autres artiestes (ook in het Engels), Amsterdam, ça 1825.
Cornelis de Kruyff (1774-1828) en A. Lutz, Gezicht in het park bij de Plantage Parklaan te Amsterdam (tegenwoordig het Wertheimpark), uitgave Frans Buffa en Zonen. 1825. Handgekleurde aquatint (coll. Stadsarchief Amsterdam). Rechts vooraan twee dames en een heer. Links een wandelend echtpaar met dochter en twee kinderen in een bokkenwagen. Op de achtergrond in het midden drie dames bij een pagode-achtig tuinornament.
De Gids voor de Nederlandse Tiuin- en Landschapsarchitectuur, deel 3: Noord- en Zuid-Holland (1998), beschrijft het Wertheimpark als volgt:
‘De ingang van het Wertheimpark wordt geflankeerd door twee indrukwekkende marmeren sfinxen, die fraai afsteken tegen het donkere geboomte. Reeds in 1682 werd er op het terrein van het huidige Wertheimpark bos geplant. De Amsterdamse Plantage, waarin het parkje ligt, was tot halverwege de negentiende eeuw een verzameling van meer en minder gecultiveerde tuinen en bosschages binnen de stadsmuren. Artis, de Hortus Botanicus en het daartegenover gelegen Wertheimpark zijn nu nog de enige groene overblijfselen ervan. De oude, rechthoekige verdeling van het vroegere tuinengebied is nog af te lezen aan de structuur van de huidige woonwijk De Plantage. Lodewijk Napoleon had allerlei plannen met het park, onder andere wilde hij hier in zijn ‘Jardin du Roi’ een badinrichting bouwen. Omstreeks 1848 kwam een groot deel van het terrein in handen van Jean Eduard Stumpf, eigenaar van Frascati, en J.W. van der Meer de Wijs. Zij lieten in 1849 in het park een zaal voor concerten en exposities bouwen, de Parkzaal, die bijna 25 jaar het middelpunt van het Amsterdamse muziekleven vormde. In 1880 bleek de Parkzaal te klein te zijn geworden en werd gesloten; als vervanging kwam in 1888 het huidige Concertgebouw aan de Van Baerlestraat gereed. Ter plaatse van de Parkzaal werd in 1881 de Parkschouwburg gebouwd die in de twintigste eeuw weer werd afgebroken. Het Wertheimpark werd in 1897 een openbaar park. Het is vernoemd naar de bankier, politicus en filantroop Abraham Carel Wertheim (1832-1897) voor wie een gedenkteken werd opgericht ontworpen door J. Ingenohl. Op de slanke neoclassicistische zuil, die uit het midden van het hardstenen monument omhoogrijst, is een bronzen medaillon bevestigd met zijn portret. Wertheim was volgens de inscriptie: ‘Der armen hulp, Der zwakken vriend, Een wekstem tot leven, Den kunst’naar tot steun, Den tragen tot spoorslag, Door stad en land betreurd.’ Markant gegeven is, dat Wertheim op zijn beurt de initiatiefnemer was van de plaatsing van een ander parkmonument gewijd aan een Amsterdamse weldoener, namelijk dat van dr. Sarphati in het Sarphatipark. Beide monumenten zijn typische voorbeelden van de negentiende-eeuwse neostijl. Het zijn standbeelden, opgericht ter nagedachtenis aan een bekend – in dit geval Amsterdams – persoon, gecombineerd met een fontein en in harmonie met de parkaanleg ontworpen. Iets anders geldt voor het Auschwitz-monument van Jan Wolkers. Dit was oorspronkelijk ontworpen voor de Nieuwe Oosterbegraafplaats. Voor het gedenkteken, dat de tekst ‘Nooit meer’ draagt, was echter na een verandering geen plaats meer en het werd verplaatst naar het kleine Wertheimpark, waarmee het enigszins in schaal detoneert. Van 1929 tot 1970 was het park in gebruik bij de Universiteit van Amsterdam als onderdeel van de Hortus Botanicus die tegenover het park aan de andere zijde van de Plantage Middenlaan ligt. Ook in die tijd was het park voor publiek toegankelijk. Sinds 1970 wordt het park door de gemeente beheerd.’
Later in dit jaar zal in het tijdschrift Kasteel en Buitenplaats van de Nederlandse Kastelenstichting van de hand van Carla Oldenburger een column verschijnen, getiteld ‘Kunsthandel Buffa en Zonen, uitgever van prenten rond Arnhem’.
Jorn en Lia Copijn temidden van kinderen en kleinkinderen bij de “1000-jarige” linde op Levendaal
Kasteel Levendaal. Jan de Beijer, 1745. Met in het midden de oude linde op de voorhof?
Huize Heimerstein voor Wereldoorlog II
