1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis

acanthus_mollis_lAcanthus mollis. Tekening Alida Withoos. Coll. Bibl. Wageningen Speciale Collecties

Het boek  1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis is gekozen tot het beste geschiedenisboek aller tijden.  Els Kloek was de samensteller van dit lexicon. Niet alleen beroemde vrouwen worden ten tonele gevoerd, maar er zijn ook vele geliefde, gehate, bijzondere en  invloedrijke vrouwen opgenomen. Drie honderd schrijvers hebben in dit boek samengewerkt met korte biografieēn verwerkt in meer dan duizend lemmata.

primula_x_pubescens_jacqPrimula x pubescent. Tekening Alida Withoos. Coll. Bibl. Wageningen Speciale Collecties

Liesbeth Missel, conservator Speciale Collectie van de Bibliotheek Wageningen University & Research, leverde een korte biografie aan over de botanisch tekenaar Alida Withoos. Speciale Collecties bewaart een aantal tekeningen van haar hand.

Het boek 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis is via de boekwinkel te koop (derde druk), maar kan ook  online geraadpleegd worden op Digitaal vrouwenlexicon van Nederland. Dus naar de boekhandel of even surfen want het is de moeite waard.

Een aantal tekeningen van Alida Withoos zijn opgenomen in de Wageningen University & Research Image Collections. Je kunt ze gratis downloaden.

De tekst over Alida Withoos, geschreven door Liesbeth Missel en gepubliceerd in 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis luidt als volgt:

Withoos, Alida (ca. 1661-1730)
© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Liesbeth Missel, Withoos, Alida, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WithoosAlida [27/04/2016] Geadopteerd door: Thea de Hilster.

rosa_gallica_l_versicolorRosa gallica ‘Versicolor’. Tekening Alida Withoos. Coll. Bibl. Wageningen Speciale Collecties

WITHOOS, Alida (geb. Amersfoort ca. 1661 – begr. Amsterdam 5-12-1730), schilderes van bosstillevens en botanisch tekenares. Dochter van Matthias Withoos (1627-1703), schilder, en Wendelina van Hoorn (1618-ca.1680). Alida Withoos trouwde op 23-1-1701 in Amsterdam met Andries Cornelisz van Dalen (1672-?), schilder. Het huwelijk bleef kinderloos.

Alida Withoos werd als vierde kind (tweede meisje) geboren in een kunstenaarsgezin met acht kinderen in Amersfoort. Haar exacte geboortedatum is niet bekend, maar op basis van haar belijdenis (11-12-1680, Hoorn) en de leeftijdsvermelding bij haar huwelijk wordt verondersteld dat zij in 1661 is geboren. Vader Matthias Withoos was vanaf 1647 ingeschreven in het St. Lucasgilde van Amersfoort. Toen de Fransen in het ‘rampjaar’ 1672 die stad dreigden in te nemen, verhuisde het hele gezin naar Hoorn, de geboorteplaats van moeder Wendelina. In Hoorn waren in die tijd relatief veel tekenaars van bloemen en insecten werkzaam. Volgens Weyerman maakte Withoos zich vooral zorgen om zijn vier dochters, ‘op welke delicate gerechten de Franse sprinkhanen gaarne middag- en avondmalen’.

solanum_lycopersicum_l_tomaat Solanum lycopersicum. Tomaat. Tekening Alida Withoos. Coll. Bibl. Wageningen Speciale Collecties

Samen met de andere kinderen uit het gezin werd Alida Withoos door haar vader opgeleid. Haar jongere zus Maria en haar broers Johannes, Pieter en Frans, waren ook actief als tekenaars van bloemen, vogels, vlinders en andere insecten en schilders van bosstillevens. In de boedelinventarissen van Hoornse regenten kwamen geregeld zogenaamde ‘Withoosjes’ voor.

Als botanisch tekenares verkeerde Alida Withoos in een netwerk van gerenommeerde schilders en gefortuneerde plantenverzamelaars. Zo werkte zij in opdracht van Agnes Block en van de Amsterdamse Hortus; op buitenplaats de Vijverhof schilderde Alida Withoos in 1687 als eerste een door Agnes Block in Nederland gekweekte ananas. Ze werkte er ook samen met Maria Sybilla Merian aan een tekening met verschillende variëteiten van de akelei.

Deze tekeningen in opdracht van Agnes Block zijn niet bewaard gebleven. Wel bewaard zijn de twaalf bladen die Alida Withoos maakte voor de zogenaamde Moninckx-atlas (1686-1706) met 420 aquarellen naar planten in de Amsterdamse Hortus Medicus. De meeste afbeeldingen hierin zijn gemaakt door Jan Moninckx. Ook Maria Moninckx en Johanna Herolt-Graff (dochter van Merian) waren hierbij betrokken. De aquarellen werden deels gebruikt als voorbeeld voor de gedrukte platen in de tweedelige plantencatalogus van de Amsterdamse Hortus, de Horti Medici Amstelodamensis rariorum plantarum historia van Jan en Caspar Commelin. Een aantal aquarellen van Alida Withoos ligt ten grondslag aan prenten van het tweede deel. Ook dit waren nieuw geïntroduceerde planten, vooral aloë’s uit Zuidelijk Afrika. Ze werd hiervoor in 1694 betaald. De toenmalige hoogleraar botanie in de Amsterdamse Hortus was Frederik Ruysch, de vader van Rachel Ruysch, die ook ‘bosgrondjes’ schilderde.

Op zondag 23 januari 1701 trouwde Alida Withoos, inmiddels 39 jaar oud, in Amsterdam met de tien jaar jongere Amsterdamse fijnschilder Andries Cornelisz van Dalen. Mogelijk was hij een zoon uit de Amsterdamse graveurs- en portretteursfamilie Van Dalen. Er is over hem nog minder bekend dan over zijn vrouw. Drie weken daarvoor waren ze in Hoorn én in Amsterdam in ondertrouw gegaan. Er werd voor haar drie gulden ‘impost op trouwen’ betaald, het verschuldigde bedrag voor de op een na laagste vermogensklasse. In Amsterdam was Withoos woonachtig in de Anjelierstraat. Pas op 2 februari 1703, na de dood van haar vader, liet ze zich uit de Hoornse kerkgemeenschap uitschrijven voor vertrek naar Amsterdam.

Na 1700 is er van Alida Withoos geen gedateerd werk bekend, en haar werk wordt ook nergens meer vermeld. Zij stierf op de ‘Princegracht’ te Amsterdam en werd op 5 december 1730 begraven in de Westerkerk. Het kan zijn dat de bijna veertigjarige Alida na haar huwelijk niet meer heeft gewerkt. Misschien was ze werkzaam in de werkplaats of de verkoop voor het familiebedrijf van de Van Dalens, zoals toentertijd gebruikelijk was. Maar haar reputatie was inmiddels wel gevestigd. In 1794 prees Kok ‘de voortbrengsels van haar teder behandeld kunstpenseel’, waarmee zij ‘een niet onaanzienlijke plaats verworf op de lijst der kunstenaressen, welke ons vaderland, in zo groot een getal, als enig gewest heeft geleverd’.

Naslagwerken

Van der Aa; Balkema; Elck zijn waerom; Kok; Immerzeel; Lexicon van Noord-Nederlandse kunstenaressen; Regt; Thieme; Verwoert; Weyerman.

Archivalia

Stadsarchief Amsterdam: toegang 626 (Memoriael van de Hortus Medicus der Stad Amsteldam, beginnende de 3 Febr: Ao. 1684-1795/Commissie van Toezigt).
Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA), Handschriftencollectie: II-A-18, Catalogus Valerius Röver, Ao. 1730.
Zie ook de bronnen, genoemd bij Liesbeth Missel (2000).

Werk

Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA), Handschriftencollectie: VI G 1-9, Moninckx-Atlas.
Bibliotheek Wageningen, UR, spec. Coll.: R355A02, Konstboeck van Simon Schynvoet (Amsterdam 1690-1750?).
Van Alida Withoos zijn nog drie aquarellen (twee gedateerd 1686) bekend die mogelijk behoorden tot de Witsen-codex, een verzameling botanische tekeningen van de Kaap de Goede Hoop die toebehoorden aan Nicolaes Witsen, burgemeester van Amsterdam. In het Konst-boeck van verzamelaar Simon Schijnvoet komen zes tekeningen van Alida Withoos voor. Voor een overzicht van werken, zie Literatuur Liesbeth Missel (2000).

Literatuur

D. Onno Wijnands, The botany of the Commelins (Rotterdam/Wageningen 1983).
Jan de Belder, ‘Een rariteitenkabinet’, Bulletin van de Botanische Tuinen 13 (1984) 6-13 [over oude rozenrassen, o.a. getekend door Alida Withoos en Catharina Lintheimer].
A.W. Withoos, De 17e-eeuwse schildersfamilie Withoos van Amersfoort en Hoorn (Amsterdam 1984).
M. Schepper, Matthias Withoos, een veelzijdig talent (Nijmegen 1990) [ongepubliceerde scriptie].
Quentin Buvelot e.a., Tableaux flamands et hollandais du Musée Fabre de Montpellier (Parijs/Zwolle 1998) 304-305.
Liesbeth Missel, De wereld van Alida Withoos. Een webtentoonstelling (Wageningen 2000) [http://library.wur.nl/alida/].
M.W. Heijenga-Klomp, ‘Matthias Withoos (ca. 1672-1703) en zijn kinderen. Een Amersfoortse schildersfamilie’, Flehite. Historisch Jaarboek voor Amersfoort en Omstreken (2005) 108-131.
Annie Mieke Backer, Er stond een vrouw in de tuin. Over de rol van vrouwen in het Nederlandse landschap (Rotterdam 2016) [verschenen na publicatie van dit lemma].
Illustratie

Een portret van Alida Withoos is niet bekend.

Auteur: Liesbeth Missel

Biografienummer in 1001 Vrouwen: 382

laatst gewijzigd: 27/04/2016

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *