Categoriearchief: Groen Erfgoed

John Bergmans (1892-1980). Biografie

JOHN BERGMANS (1892-1980)

Het doet ons veel genoegen gelezen te hebben dat in december 2018 een boek zal verschijnen bij Uitgeverij Verloren, over de plantenkenner en tuinarchitect  John Bergmans. De auteurs zijn Johanna Karssen-Schürmann en Marianne van Lidth de Jeude.

Eerder werd zijn werk belicht in de Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, deel 4 (2000):

Johannes Baptiste (John) Bergmans werd op 6 juni 1892 in Antwerpen geboren. Hij was tijdens de Eerste Wereldoorlog in dienst van het Belgische leger, maar vertrok naar het neutrale Nederland, waar hij tot zijn dood in 1980 bleef wonen (vanaf ca. 1924 in Oisterwijk). Hij was hovenier bij de firma Van Empelen en Van Dijk, een kwekerij in Aerdenhout; later had hij ook verbintenissen met andere kwekerijen. Dat blijkt ook uit zijn ondertekening van diverse artikelen die hij schreef in het tijdschrift Floralia. In 1921 staat onder zijn naam de vermelding ‘Koninklijke Kweekerij Tottenham, Dedemsvaart’ vermeld,  waar hij in ieder geval tot 1926 als  ‘Chef de Cultures’ in dienst was. Verder werkte hij voor Turkenburg te Bodegraven en voor J.H. Faassen-Hekkens’ boomkwekerijen te Tegelen. Bij deze laatst genoemde kwekerij was hij omstreeks 1939 in dienst als hoofd van de afdeling tuinarchitectuur.

Hij trouwde met J.M.W. Visser (geboren 5 april 1900 in Amsterdam) die de Middelbare Tuinbouwschool voor meisjes, ‘Huis te Lande’, te Rijswijk had doorlopen.

De tot heden vroegst bekende tuinontwerpen van Bergmans zijn gemaakt voor zijn schoonvader, de heer J. Visser, directeur van het bedrijf N.V. Arendshoven te Oisterwijk. Dit bedrijf gaf Bergmans deze opdracht in 1924.

Bergmans schreef vanaf 1920 talrijke artikelen (ca. 1000!) over planten en beplantingsmogelijkheden; daarnaast schreef hij tussen 1923 en 1940 tien boeken waaruit zijn grote liefde voor groen blijkt, naast zijn bijzonder goede en grote plantenkennis, waarvoor hij verschillende keren werd onderscheiden. Vanaf de eerste uitgave van het tijdschrift Dendron (een uitgave van de International Dendrology Union) in 1954, werkte hij mee als redacteur. Zijn artikelen verschenen in de beginjaren vooral in het tijdschrift Floralia (1920-1934); later schreef hij ook voor de Revue Horticole (l92l), voor het Weekblad Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw- en Plantkunde (1927-1936), voor het Orgaan van Huis te Lande (1931), voor Buiten (1933-1935), voor Cultuur en Handel (1949-1956) en voor het hierboven vermeldde Dendron. Boeken van zijn hand zijn: Rotsplanten in kleine tuinen, Amsterdam 1923, 2e druk 1930; Vaste planten en rotsheesters, Haarlem 1924, 2e druk Tegelen 1939; De rotstuin, praktisch handboek . . . , Amsterdam 1928; Rots- en muurtuinen, 2e druk van De rotstuin, Amsterdam 1934; Schoon Oisterwijk, z. p l . , 1930; Zomersche bloemenweelde, Amsterdam 1934, 2e druk 1936; De tuin bij het huis, Amsterdam 1936, 2e druk 1962; Sierheesters en parkbomen, Amersfoort 1939 Bomen en Struiken, Naarden 1940  Alles over kamerplanten, Amsterdam 1967, 2e druk 1968.

Bergmans werkte zowel in de architectonische als in landschappelijke stijl. Zijn ontwerpen overspannen het interbellum en de wederopbouw.

ISBN 978-90-8704-750-4 ingenaaid, geïllustreerd. NUR 648/941. ±288 blz.,  Prijs ±€ 29,–

Binnenstad en Buitenleven / Oldenburgers.nl in de zomer van 2018

De zomer van 2018 heeft heel Nederland-Tuinenland  overvallen. Het gras in de stadsparken en weidevelden, de heide- en korenvelden en de aanplant in bloemperken op buitenplaatsen zien er allemaal nu al herfstachtig uit.  Water geven is niet meer verantwoord en sommige plannen zijn niet in het water gevallen maar in verdroogde beken.

Kasteel Middachten: Carla (l.) en Juliet (r.) Oldenburger, 1 juli 2018

Deze zomer hadden we tijd om ons op nieuwe plannen te concentreren. We bezochten de tuinen van Piet Oudolf bij Museum Voorlinden, een landgoed waar Zocher sr. in eerste instantie de aanleg had verzorgd (1804, huis nu allang verdwenen); we gingen ‘op inspectie’ naar de Wassenaarse buitenplaatsen van Prins Frederik,  Backershagen en De Paauw. We brachten ca. 10 jaar geleden al advies uit aan de VVE Backershagen over de instandhouding van het park en Carla schreef vorig jaar een tekst over ‘De Prinsessetuin’ op De Paauw. Dit artikel vermeldde nog niet dat het beeld ‘SPES’ in het tempeltje in de Prinsessentuin weer is teruggekeerd. Fantastisch. Dank aan de gemeente Wassenaar dat dit oude beeld uit de tijd van Prins Frederik weer in ere is hersteld.  Het is een werk van de Deense beeldhouwer Berthel Thorvaldsen (1770-1844), een vriend van de Duitse architect K. F. Schinkel. Het beeld is een kopie van het beeld op het graf van de familie Von Humboldt bij Schloss Tegel in Berlijn. Wat er met Viktoria gaat gebeuren, het beeld dat SPES verving in het tempeltje, is mij nog niet bekend. Ik ga eens bij de gemeente informeren wat de verdere plannen zijn met de Prinsessentuin.

Beide landgoederen De Paauw en Backershagen zijn nu weer actueel omdat eind september de landgoederen van Prins Frederik in Duitsland onderwerp van studie zijn. Het weekend hier voor zullen we enige collega’s uit Leipzig op deze plaatsen rondleiden.

Verder heeft de auteur J.v.d.M. (?) van het boek ‘Cieraad der lusthooven, bestaande in allerhande soorten van drooge en natte kommen, parterres, graswerken en fonteynen tot dienst van alle liefhebbers der buite-plaatzen …’. (Leiden 1720;1730) onze aandacht gevraagd i.v.m. het fenomeen Régencetuin en Rococotuin. Was het Jacob van der Meer die alle platen (ontwerpen) voor dit boek verzamelde? Aan een  korte studie wordt thans gewerkt.

Zou het niet aardig zijn voor een groep geïnteresseerden ook hier in Nederland aandacht te vragen voor de tuinen van Prins Frederik in Wassenaar? We willen best een lezing over dit onderwerp komen houden.

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

BewarenBewaren

GROEN GOOI, tentoonstelling in Huizer Museum

Nu te zien

(overgenomen van website Huizer Museum):

Sterrebosdag 26 mei 2018 te Frederiksoord

Zaterdag 26 mei wordt in Frederiksoord een sterrebosdag gehouden.

Het programma ziet er als volgt uit (zie ook actieve festiviteiten aangekondigd op de poster hieronder):

14.30 uur Inloop en ontvangst
15.00 uur Aanvang programma
– Welkom Lotte Diephuis
– Boekpresentatie door Marijke van der Maarel en aanbieden eerste exemplaar.
– Muzikale intermezzo door Elisabeth de Charon de St. Germain (zang) en Eddy van der Maarel (piano)
Gastspreker Carla Oldenburger-Ebbers “Wie weet nog wat een Sterrebos is?”

16.00 uur Informeel samenzijn en mogelijkheid boek te kopen.

Wanneer u aanwezig wilt zijn vragen wij u dit voor 16 mei kenbaar te maken door een email te sturen naar sterrebosdag@rondevanhet sterrenos.nl. Wilt u hierbij uw naam en het aantal personen aangeven? Dit in verband met de capaciteit van de zaal.
Indien u met de auto komt, deze graag parkeren bij het Huis van Weldadigheid, Majoor van Swietenlaan 1a.

BewarenBewaren

BewarenBewaren

AMSTERDAM MUSEUM WERD GESTICHT ALS LUCIA-KLOOSTER.

St.Luciaklooster aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Kopie naar Le Long, Isaac. Historische beschryvinge van de Reformatie der stadt Amsterdam’. Amsterdam, 1729.  Afgebeelde situatie anno 1544. Tekening Jacobus Stellingwerff (1667-1727). Noorden rechts beneden.

 Het  ANP Nieuws dat ik vandaag (11 okt. 2017) las luidt als volgt:

Citaat: “Vijf architectenbureaus buigen zich over de vraag of een verbouwing van de historische panden van Amsterdam Museum haalbaar is. Het museum en de gemeente Amsterdam selecteerden de bureaus uit zestien aanmeldingen.

 De keuze is gevallen op de Neutelings Riedijk Architecten, Cruz y Ortiz Amsterdam, Felix Claus Dick van Wageningen Architecten en de combinaties Office Winhov/Inbo en AL_A/NEXT/1meter98.

Mocht een verbouwing inderdaad mogelijk zijn, dan gaat de opdracht ook naar een van de vijf gegadigden. In de loop van 2018 wordt duidelijk of de verbouwing doorgaat.

Weeskinderen

Doel van de eventuele verbouwing is Amsterdam Museum toegankelijker en inspirerend te maken, maar ook de rijke geschiedenis van het complex te belichten.

Het voormalige klooster aan de Kalverstraat kent een lange geschiedenis als Burgerweeshuis. Vanaf 1580 vingen regenten er weeskinderen van overleden Amsterdammers op.

Sinds 1975 is het Rijksmonument de thuisbasis van Amsterdam Museum, dat destijds nog het Amsterdam Historisch Museum heette”.

Einde citaat.

Het St. Luciaklooster

Het valt me op dat in de berichtgeving wel gesproken wordt over het voormalige weeshuis (sinds 1578), maar niet over haar voorganger in datzelfde gebouw, het Luciaklooster (sinds 1414). Hierover is in de tegenwoordige literatuur niet al te veel te vinden. Het werd voor het eerst genoemd in 1414. Het klooster was gewijd aan de Heilige Lucia, en werd aanvankelijk bewoond door ‘Zusters van het Gemeenen Leven”( Modrne Devotie), die zich in 1416 aansloten bij de Derde Orde der Franciscanen. Zij hadden een sterk verzorgende taak in de stad.

St. Lucia was ondermeer patroonheilige van de blinden en beschermheilige van zieke kinderen. Mogelijk hebben de kloosterzusters vanwege hun heilige taak zieke kinderen te beschermen bij de Alteratie in 1578 de stad gevraagd dit klooster tot weeshuis te bestemmen.

Sint Lucia door Francesco del Cossa, National Gallery of Art (Washington DC). Olieverf en bladgoud, iets na 1470. Beschemheilige van blinden en zieke kinderen.

Omdat deze weblog toch het liefst als hoofdthema het Groene Erfgoed wil behandelen, nog even iets over decentrale kloostertuin op de eerste hier afgebeelde prent. We zien hier dat de binnenhof of pandhof in twee delen is gedeeld en dat rondom de twee afzonderlijke tuindelen een pad loopt. Deze kruisgang of pandhof werd waarschijnlijk gebruikt als breviegang (waar de zusters tijdens gebed rond het centrale grasveld wandelden. Tegelijkertijd deden  de twee tuindelen waarschijnlijk dienst als bleekveld en kerkhof. Het kleinere bleekveld lag langs de zuidvleugel van het klooster; het grotere veld langs de kerkmuur ving de meeste zon.
Na de Alteratie werd het gebouw in gebruik genomen door het BurgerWeeshuis.

Boombeplanting in Amsterdam

Boombeplanting

In alle beschrijvingen uit de 17e eeuw wordt Amsterdam geroemd om zijn bomen. Als één van de eerste Europese steden werd vanaf het einde van de 16e eeuw op grootschalige en systematische wijze de boomaanplant ter hand genomen. Om een dergelijke operatie in goede banen te leiden werden vanuit stadswege houtvesters en stadsgaardeniers in dienst genomen om erop toe te zien dat alles goed verliep.

Voordat men overging op de systematische beplanting stonden er her en der in de stad losse bomen. Daarnaast stonden er bomen in de talloze kloostertuinen. Deze gang van zaken veranderde met de eerste grote stadsuitbreiding aan het einde van de 16e eeuw. De buitenkade van de stadssingel (het tegenwoordige Singel) werd toen met ‘blaeuwe arduyn-steen beleydt, en de straten met loof-rijcke linde-boomen beplant’. Vanaf die tijd werden op de kades van nieuw aangelegde grachten steevast bomen geplant. Harman Barentsz werd in het begin van 1600 benoemd tot opzichter van de stadswallen. Zijn hoofdtaak was toezicht houden op het hout dat op de stadswallen was opgeslagen. Zo moest hij de ‘walhuur’ innen en erop toezien dat verkocht hout binnen 24 uur van de wallen was gehaald. In het laatste punt van zijn instructie werd hij ook geordonneerd om ‘goede opsicht te hebben op alle geplante boomen deser stede, aengaende dat se niet gequest ofte geschoffiert en werden, zoveel hem doenlijk is’.

In de kloostertuinen stonden bomen, in tegenstelling tot de rest van de stad (1544).

In de kloostertuinen stonden bomen, in tegenstelling tot de rest van de stad (1544).

Systematische boomaanplant tijdens de eerste uitleg. De toren linksonder is de Jan Rodenpoorttoren (1597).

Systematische boomaanplant tijdens de eerste uitleg. De toren linksonder is de Jan Rodenpoorttoren (1597).

Uit de stadsrekeningen valt op te maken dat de aanplant van bomen in het begin van de 17e eeuw in hoog tempo toenam. In 1610 werd 1817 gulden betaald voor de aanschaf van bomen en de kosten voor het planten. Het jaar daarop werd hier 573 gulden aan uitgegeven. Daarnaast werd in 1611 aan IJbrant Ben 300 gulden betaald voor de ‘coop ende tplanten van seckere boomen die montelbaensburchwall’ (Oude Schans). Gardenier Willem Jansz. kreeg ruim 42 gulden arbeidsloon voor het planten vande boomen op diversche plaetsen. Albert Lucasz. ontving 357 gulden voor het planten van bomen langs de ‘burchwallen dezer stede’. Bomen stonden niet als aparte rubriek in het stedelijk kasboek: de campagne om de stad te beplanten viel onder de ‘extraordinaris zaecken’. Pontanus beschreef in 1614 de bomen op de burgwallen als een betrekkelijk nieuw verschijnsel. De aanplant was nog jong: aan de grachten stonden ‘hier ende daer […] lustighe boomkens aen den cant van ’t water in bequame orden’, hetgeen leidde tot ‘groote vermakinge van den genen die daer voor by passeren’.

1625

De Nieuwmarkt en de Kloveniersburgwal waarbij de systematische boombeplanting goed te zien is (1625).

Tijdens de derde uitleg, waarbij de grachtengordel en Jordaan werden aangelegd, vond de aanplant van bomen op grote schaal plaats. Niet alleen de luxe woongrachten werden van bomen voorzien maar ook de Jordaan. Daar werden alle grachten beplant behalve de Passeerder- en de Looiersgracht. Men zal op deze grachten af hebben gezien van beplanting gezien de beperkte levensvatbaarheid van de bomen door de verontreinigde industrie die aan beide grachten was gehuisvest. Ook de Goudsbloemgracht bleef boomloos door de zeer smalle kades die aan weerszijden van de gracht gelegen waren. Er was simpelweg niet genoeg ruimte om bomen te plaatsten. Niet alleen de nieuw gegraven grachten werden voorzien van bomen. Ook in de oude stad werd een inhaalslag gemaakt. Op de plattegrond van Balthazar Florisz van Berckenrode uit 1625 waren niet alleen de oude burgwallen beplant, ook de grachten in de Lastage en een deel van de kades op Uilenburg, Valkenburg en Rapenburg waren van bomen voorzien. Een opvallend verschijnsel is de beplanting op de Nieuwmarkt. De bomenrij markeert het oude tracé van de Sint-Anthonisbreestraat.

In 1621 werd Gerrit Gerritsz als nieuwe opzichter van de stadswallen aangesteld. Zijn instructie is exact dezelfde als de werkbeschrijving in 1600 voor Harman Barentsz., inclusief zijn naam. De schrijver was blijkbaar niet helemaal bij de les. In een keur van 1624 wordt gesproken over ‘twee commissarissen op ’t planten van bomen’. Onder het toezicht van deze commissarissen, ook wel houtvester genoemd, stond de stadsgaardenier. Op 16 januari 1627 werd een instructie opgesteld voor de stadsgardenier, Geurt Arentsz. genaamd. Hij had de zorg voor het planten, de instandhouding en verbetering van de stadsbomen, bijgestaan door zijn arbeiders. Daarnaast diende hij ervoor te zorgen dat de stadsstratenmaker op de hoogte werd gesteld als de gardenier ergens bomen zou gaan planten. De stratenmaker kon daarna ervoor zorgen dat ‘de straten terstont wederom aengevult ende gemaeckt worden’.

Het planten van bomen, Jan Luyken, 1660 - 1712

De stedelijke boomkwekerij bevond zich aan de Overtoom bij de Pestsloot. In het begin van de 17e eeuw werden voornamelijk linden geplant maar het aandeel van iepen werd in de loop van de 17e eeuw steeds groter. Iepen waren sterker, brachten meer schaduw teweeg en hadden een langere levensduur. Jonge bomen werden altijd voorzien van boomkokers of palen die de aanplant moest beschermen. Dit gold ook voor sommige volwassen bomen om ze te beschermen tegen aanrijdingen of vandalisme. Al die bomen diende niet alleen als sieraad voor de stad, er lagen ook praktische zaken aan ten grondslag. De boomwortels zorgden voor een stabiliserend effect op de kades. De grond tussen de wortels werd bijeen gehouden wat ervoor zorgde dat er minder materiaal wegspoelde. Dit verklaart tevens dat ook de Jordaan, waar esthetische overwegingen nimmer een rol hebben gespeeld in de stedelijke besluitvorming, van bomen werd voorzien. Daarnaast zorgden de bomen voor een aangenamer klimaat in de zomer. De bomen op het Singel waren geplant tot ciraat van de stad ende het schutten van de son. Op alle marktpleinen werden bomen geplant, niet alleen ten behoeve van het vee dat niet te lang in de zon kon staan, maar ook om bederfelijke producten uit de zon te houden. De marktmeester van de Reguliersmarkt (nu het Rembrandtplein) moest blijkens een keur van 24 juli 1669 erop toezien dat de marktkramers niet ‘de boomen aldaer staende te behangen, te besette of andersints […] te mishandelen’.

asdf

De kokers rondom de jonge bomen zijn duidelijk zichtbaar. In de gracht zwemmen twee stadszwanen, links is de hondenslager aan het werk.

Dat de overheid van Amsterdam van oudsher zeer gesteld was op haar bomen blijkt uit de lange lijst van keuren die opgesteld werden ter bescherming van de bomen. Op 12 april 1454 werd eenieder die ‘bomen opte vesten quest, scillet of scoffiert’ door het gerecht gevonnist met het verlies van de rechterhand of 20 pond boete. Op 11 april 1525 werd degene die ‘bomen ande veste oft anderssins binnen deser stede oft buyten inden vrijheyt staende queste, schilde off schoffierde’ openbaar gegeseld of moest een boete van zes pond betalen. Daarnaast klommen kwajongens in de bomen en smeerden de takken met vogellijm in om uilen en vogels te vangen. De kokers die om de jonge bomen werden geplaatst waren ook niet veilig voor enkele onverlaten in de stad. In een keur van 1631 werd de straf op het beschadigen of wegnemen van deze kokers verhoogd. Daarnaast werd de gardenier gemachtigd om boetes uit te delen. Blijkbaar hielp dit keur niet aangezien op 7 maart 1679 de straf opnieuw werd verhoogd. De heren van de Gerechte besloten dat ‘niemand sig hebben te vervorderen […] de kokers vande boomen af te rucken en weg te dragen op pene, […] sonder eenige verschooninge opentlick met geesselinge aenden lijve sullen werden gestraft’. Een geseling was geen pretje, toch werd op 2 juni 1684 een nieuwe keur uitgevaardigd om de bomenschenders aan te pakken:
‘Alsoo mijne heeren van den Gerechte der stad Amsterdam in ervaringe komen, dat, niet tegenstaende bij verscheide willekeuren, voor desen expresselijk ten dien eijnde gemaekt, verboden is eenige boomen te scheuren, ofte schenden, eger nog dagelijx veel menschen sig niet en ontsien de boomen soo in de nieuwe plantagie, als op andere plaetsen binnen deze stad ende de vrijheid van dien, te beschadigen ofte te verderven, t welk is streckende niet alleen tot vilipendie van de voorseide keuren, maer ook tot merkelijke ontcieringe ende nadeel vande stad’.

Iemand die het toch waagde om de stadsbomen ’t sij met schillen, snijden, afhouden, schudden, uittrecken, afbreken van de kokers ofte andersins moetwilliglijk te schenden ofte beschadigen’ liep het risico om zijn rechterhand kwijt te raken, openbaar gegeseld te worden of uit de stad verbannen te worden. Daarnaast werd in de keur een probleem aangehaald dat tegenwoordig ook nog steeds veel overlast veroorzaakt. ‘Ende dewijl de experientie leert, dat door de scherpheit van het water ofte pissen, de boomen seer beschadigt werden, en eijndelijk komen te versterven en uijt te gaen. Soo werd een iegelijk verboden sijn water tegen ofte aen eenige boomen te maken, op een boete van dertig stuijvers’.

Jan Wijnants 1660

In Amsterdam staan tegenwoordig ruim 75.000 iepen. Nergens anders in een andere Europese stad staan zoveel iepen als in Amsterdam. Hoewel de iepenziekte op de loer ligt, is de stad er alles aan gelegen om deze monumentale boom te behouden voor de stad. Het kan niet anders dat de grote waardering voor deze boomsoort ontsproten is uit de grootschalige boomaanplant in de 17e eeuw.

Bronnen uit het Stadsarchief Amsterdam:

5023.2.205 (1600)

5023.2.205 (1600)

5023.2.206 (1600)

5023.2.206 (1600)

5023.3.51 (16-1-1627)

5023.3.51 (16-1-1627)

5023.3.52 (16-1-1627)

5023.3.52 (16-1-1627)

5020.18.69 (2-6-1684)

5020.18.69 (2-6-1684)

5020.18.70 (2-6-1684)

5020.18.70 (2-6-1684)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Literatuur:

  • J.E. Abrahamse, De grote uitleg van Amsterdam, 2010.
  • L. van Nierop, ‘De houtvesterij’ in: Amstelodamum jrg. 48 (1961).(overgenomen van en met dank aan amsterdamsverleden.nl – Ilja Mostert).
  • Zie ook het bericht Gekokerde bomen, geplaatst op de Cascade weblog (cascade1987.nl/weblog) 

Revolutie in de monumentenzorg? Studiedag KNOB


Het KNOB (Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond) heeft voor iedereen die maar geïnteresseerd is in historische bouwkunst en monumenten (ook groene monumenten vallen hieronder) een studiedag in petto (3 november 2017), waarvoor ik vandaag een
uitnodiging kreeg, die ik van harte wil aanbevelen. (zie hieronder).

Kent u het KNOB? Dit is een eerbiedwaardige vereniging die in 1899 is opgericht. Ook sinds 1899 wordt  het KNOB Bulletin uitgegeven. Onlangs verscheen Jg. 116 (2017) nr.3. De vereniging bestaat dus al 118 jaar en telt op dit moment ca. 600 leden.

Laatste nummer KNOB BULLETIN Jg. 116, no.3

De inhoud van de Bulletins is zeer divers. Voor geïnteresseerden van  groene monumenten is er niet altijd wat te vinden. Maar dat kan volgens mij makkelijk veranderen, want iedereen die een wetenschappelijk verantwoord artikel kan aan bieden is welkom. Op het multidisciplinaire gebied van  (tuin- en landschaps)architectuur, (kunst)geschiedenis en landschap, is dit het enige Nederlandse ‘peer-reviewed’ tijdschrift (in het nederlands met een engelse samenvatting). Voor lezers en schrijvers (op wetenschappelijk niveau) dus de moeite waard. Ik zou alle jong afgestudeerden willen oproepen om lid te worden en mee te doen.

Juliet was met groot genoegen van 2003-2010 studentlid  van het KNOB-bestuur.

Zelf schreef ik in het verleden de volgende artikelen in het Bulletin:

UITNODIGING STUDIEDAG OVER DE ACTUALITEIT VAN 100 JAAR GRONDBEGINSELEN VOOR DE OMGANG MET GEBOUWD ERFGOED

3 november 2017

Locatie: Lipsiusgebouw, zaal 005, Universiteit Leiden, Cleveringaplaats 1, 2311 BD Leiden

Tijd: 09.45 – 18.00 uur
Kosten: € 25 – € 60
Direct aanmelden

Geachte heer/mevrouw,

De Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond (KNOB) in samenwerking met de Universiteit Leiden en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nodigen u van harte uit voor de studiedag ‘Revolutie in de monumentenzorg? De actualiteit van 100 jaar Grondbeginselen voor de omgang met gebouwd erfgoed’

De studiedag vindt op vrijdag 3 november a.s. plaats bij de Universiteit van Leiden. U kunt zich t/m 27 oktober a.s. inschrijven voor de studiedag Grondbeginselen.

Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond grondbeginselen formuleerde voor de omgang met waardevolle historische gebouwen. In een tijd waarin er nog geen wetgeving was voor monumenten en geen Rijksbureau voor de Monumentenzorg (de voorganger van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) formuleerden vooraanstaande leden van de bond een aantal Grondbeginselen en voorschriften voor het behoud, de herstelling en de uitbreiding van oude bouwwerken. Alle 31 Grondbeginselen werden in 1917, met een inleiding van Jan Kalf, gepubliceerd in Leiden. De studiedag op 3 november gaat over de context waarin de Grondbeginselen tot stand kwamen en de manier waarop wij vandaag de dag met historische gebouwen omgaan. De studiedag markeert de pensionering van prof.dr. Marieke Kuipers (TU-Delft en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) die decennialang actief is geweest op het gebied van de monumentenzorg, herbestemming en restauratie-ethiek.

PROGRAMMA

9.45 uur Opening en inleiding: de Grondbeginselen van 1917 door drs. Henri Lenferink, voorzitter van de KNOB en Burgemeester van Leiden

Ochtenddeel
Voorzitter: prof.dr.ing. Dirk Jan de Vries, Universiteit Leiden – Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

10.00 uur Dr. Wies van Leeuwen, vh. Provincie Noord-Brabant: Vader en zoon Cuypers. Een generatieconflict in de monumentenzorg

10.30 uur Dr. Eric Caris, Gemeente Roermond: De Munsterabdij in Roermond, behoud ging niet helemaal voor vernieuwen

11.00 koffiepauze

11.30 uur Drs. Marieke Knuijt, Geldersch Landschap en Kasteelen: ’t Kan verkeren. De restauratiegeschiedenis van kasteel Doorwerth

12.00 uur Prof.dr. Thomas Coomans, Katholieke Universiteit Leuven: Van Ieper tot Athene: de uitdagingen van de Belgische monumentenzorg in het Interbellum

12.30 uur Dr.ir. Wido Quist, TU Delft: Grip op de materie

13.00 uur lunch

Middagdeel
Voorzitter: drs. Michaëla Hanssen. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

14.00 uur Ir. Annette Marx, Marx & Steketee architecten: Oude gebouwen, nieuwe vormen. Interventies in de praktijk

14.30 uur Ir. Job Roos, Bureau Braaksma & Roos/ TU Delft: Leren luisteren naar gebouwen

15.00 uur theepauze

15.30 uur Nicholas Clarke, Arch.Pr. promovendus, TU Delft: Amsterdams Jeruzalem en de effecten van decentralisatie

16.00 uur Prof.dr. Marieke Kuipers, TU Delft/ Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ®evolutie in de monumentenzorg?

16.30 uur discussie onder leiding van drs. Henri Lenferink, voorzitter van de KNOB en Burgemeester van Leiden

17.10 uur afsluitende borrel

Kosten deelname
€ 45 KNOB-lid
€ 60 Niet-leden
€ 25 KNOB-studentleden
€ 35 Niet-leden studenten
€ 35 Medewerker RCE (inschrijven met e-mailadres RCE)

SPECIALE ACTIE:
Wordt nu lid van de KNOB voor 2018, krijg het laatste nummer van het Bulletin 2017 cadeau en de ledenkorting op de studiedag voor €105 (studenten € 55).
U kunt zich t/m 27 oktober 2017 inschrijven voor de studiedag ‘Grondbeginselen’.
Overige informatie kunt u vinden op www.knob.nl of door een mail naar info@knob.nl te sturen.

Boombeschermers of boomkokers in de 17de eeuw

Op dit schilderij van Jan van der Heyden (ca. 1660, National Gallery London) van de Westerkerk aan de Keizersgracht te Amsterdam, zien we bomen met boombeschermers rond de stammen.

Is dit zo of lijkt het zo? Zijn die zogenaamde boombeschermers geen meerpalen?  Op kantoor hadden we daar discussie over. Na onderzoek (voor hoge resolutie zie link hierboven) lijkt het in eerste instantie om meerpalen te gaan, die aan deze kant van het water staan, terwijl de bomen zich aan de overkant van de gracht bevinden. Maar bij uitvergroting (zie detail schilderij) zijn er toch hele dunne  stammetjes te zien, waaromheen zich de houten bescherming sluit. Wat een finesses op zo’n schilderij.

Detail schilderij van Jan van der Heyden. Westerkerk Amsterdam. Coll. National Gallery.

Walther Schoonenberg merkte bovendien op dat op de kaart van Amsterdam uit 1625 van Balthasar Florisz. van Berckenrode(na de totstandkoming van de derde stadsuitleg), deze boom-bescherming in honderdtallen is afgebeeld, en hij heeft gelijk. We zien honderden bomen op deze kaart afgebeeld (zie detail van deze kaart hieronder) op de kades langs de grachten, en de stammen zijn niet in zwart als stam aangegeven, maar zo getekend dat het duidelijk is dat die stammen door een “kistje” zijn beschermd. De bomen zijn geplant in verband met genoemde derde uitleg, allemaal nog heel jong mogen we aannemen.

Detail kaart B.F. van Berckenrode, 1625.

De aanleiding van deze discussie was een Cascade-weblog , dd.27 september 2017, met de volgende tekst (overgenomen):

U kent ze wel, die bomen met boombescherming op bouwplaatsen of daar waar wegwerkzaamheden zijn. Met een houten ‘jasje’ om de stam en vaak niet meer dan dat. Boombescherming heet dat dan. Terwijl we allemaal weten dat een boom breder is dan z’n stam en ook verstoring van de bodemstructuur en schade aan boomwortels moet worden voorkomen. De boomposter Werken rond bomen geeft in een oogopslag een beeld (zie ook Norminstituur bomen).

Maar nu even een ietwat ander beeld, van ik noem het ‘gekokerde bomen’.  Zie gravure hieronder: De zeevischmarkt van Rotterdam (1816) / J.A. Langedijk. Ook een mooie gravure van J. van Geel, Blaak – Beursplein Rotterdam (1696) is het bekijken waard (beide (Stadsarchief Rotterdam). De laatste kan ik hier niet afbeelden omdat de Rotterdamse beeldbank gesloten is.

De houten omlijstingen dienen ter  bescherming, dat is duidelijk, maar gezien de vormgeving vast ook met esthetische motivering. Deze ‘boomaankleding’ was me niet eerder opgevallen, maar het is vast weer zo’n voorbeeld van als je het een keer hebt gezien, dan zie je het overal of in ieder geval vaker. Wie kent er meer?
Jan Holwerda

De zeevischmarkt van Rotterdam (1816) / J.A. Langedijk. Stadsarchief Rotterdam. Met “boomkolom”

Dank aan Joost, Jan, Walther en Juliet. Mooie samenwerking.

 

SKBL Internationale Summerschool 2018

Wester Amstel klein

Wester-Amstel, Amstelveen

(overgenomen uit de SKBL Nieuwsbrief)

De sKBL Internationale Summer School

Onlangs zijn de voorbereidingen voor de oprichting van de sKBL International Summerschool van start gegaan. Dit initiatief richt zich op de bestudering van onze Nederlandse kastelen en historische buitenplaatsen door een internationaal gezelschap van professionele onderzoekers, (museum)conservatoren, historisch groenexperts, interieurkenners en een ieder die vanuit een relevante professionele achtergrond kennis wil opdoen van ons Nederlandse monumentale erfgoed. Uitdrukkelijk zal de samenwerking worden gezocht met Nederlandse eigenaren van kastelen en buitenplaatsen. Dit initiatief baseert zich op de Engelse Attingham Summer School. Die organisatie biedt in Engeland en al sedert jaren intensieve kennisprogramma’s en excursies aan. Veel Engelse eigenaren werken met plezier mee aan de realisatie van het excursieprogramma, daar telkens blijkt dat het ontvangen van een groep experts voor zowel de deelnemers als voor de gastheer/vrouw verrijkende momenten opleveren.

Het programma, dat jaarlijks zal worden aangeboden en vermoedelijk telkens een lengte van tien dagen zal hebben, zal toegankelijk zijn voor academici met voor KBL relevante professionele activiteiten (onderzoek, advisering, etc.). Ook voor hen die praktische professionele kennis bezitten die het beheer en behoud van KBL ten dienste is, zullen zich kunnen aanmelden. Omdat de organisatie van deze summerschool ervan uitgaat succesvol te zullen zijn, gelden selectiecriteria voor toelating tot de cursus. Gezien de ontvangstmogelijkheden op veel Nederlandse buitenplaatsen zal het maximale aantal deelnemers per cursus onder de 40 personen blijven.

De leden van het curatorium zijn ir. Julia Hennig (architect Rijksvastgoedbedrijf), prof. dr. Johan de Haan (hoofdconservator Paleis Het Loo) en drs. René W.Chr. Dessing (directeur sKBL). Op dit moment worden leden voor een comité van aanbeveling en Raad van Advies aangezocht. Voorts onderzoekt het curatorium de mogelijkheid om beurzen beschikbaar te kunnen stellen voor hen die wegens financiële beletselen niet kunnen deelnemen. Onder een voorbehoud wordt er naar gestreefd om het eerste cursusjaar in 2018 van start te laten. Dat jaar zal het programma betrekking hebben op de Amsterdamse historische buitenplaatsen. De voertaal van de Summer School wordt Engels. Voor vragen, opmerkingen en/of verzoeken mailt u rdessing@skbl.nl

Gereconstrueerde tuin van Kasteel Assumburg gemeentelijk monument

Reconstructie-ontwerp (Nico Brantjes) van Tuin Kasteel Assumburg te Heemskerk

Naar aanleiding van de plaatsing van de tuin van Kasteel Assumburg (Heemskerk) op de gemeentelijke monumentenlijst, vraagt het Erfgoedteam van ‘Mooi Noord-Holland’ zich komende week af of een reconstructie van een verdwenen tuin een monumentale status verdient en welke redenen daarvoor dan zijn aan te geven?

Hieronder volgen twee van de weinige ‘archiefstukken’.  “Zicht op het kasteel vanuit de tuin” en “Zicht op de tuin vanuit het kasteel”, uit Het Zegepralend Kennemerland vertoond in 100 heerlijke gezichten / H. de Leth, en M. Brouërius van Nidek. [1729-1732].

Het lijkt me goed dat in het algemeen eerst de volgende vragen worden gesteld:
* Welke definitie voor “monument” wordt aangehouden door een gemeente? Gaat het alleen om “van groot belang voor de gemeente” of ook om “grote cultuurhistorische waarde”?

De volgende vragen doemen op als de gemeente ook cultuurhistorische waarde meeweegt.
* Wat rest er nog ondergronds uit de aanlegperiode van de tuin? Is er sprake van archeologische tuinresten in de vorm van planten- zaden (meestal alleen boomzaden en boomresten uit een latere periode), historische parterres-steenslag, ceramiek-resten, historische waterleidingen, vloeren van bassins, delen/scherven van tuinbeelden etc.
* Is het grondoppervlak dat in het verleden ingenomen werd gelijk aan het huidige grondoppervlak binnen dezelfde grenzen? En is dit altijd onbebouwd gebleven of ook (misschien gedeeltelijk) in een landschappelijk park omgevormd, eventueel tijdelijk?
* Zijn alle tuinbeelden en tuinvazen die nu in de tuin staan nieuw en zijn de beelden en vazen die we van de gravures kennen alle vervangen door kopieën of moderne beelden of slechts de belangrijkste?
* Zijn de parterres bij de reconstructie in vereenvoudigde vorm gereconstrueerd of (bijna) precies en volledig gereconstrueerd?
* Is Buxus sempervirens door Ilex crenata of door Lonicera nitida vervangen en wat heeft dat voor effect?
* In geval van Assumburg omsluiten de boomgaarden nu de tuin heel mooi, maar dat was niet oorspronkelijk zo. Wat is het effect en het verschil?
* Een rozentuin en een kruidentuin liggen in de tuin van Assumburg op de plaats van de voormalige groentetuinen. Maar een rozentuin als verzameling rozen in bedden werd rond 1730  niet zo toegepast. Dergelijke rozentuinen in Nederland worden pas aangelegd vanaf ca. 1850.

Ik heb de tuin van Assumburg eenmaal bezocht en vond het een geslaagde aanleg, geïnspireerd door de aanleg uit 1730, maar “vlakker”, “minder levendig, minder frivool” dan de oorspronkelijke barokke/rococo tuin.

Het is een geslaagde reconstructie  als je het hebt over een nieuwe aanleg “in de trant van”, een tuin met herinneringen aan het verleden, maar wel een nieuwe tuin met nieuwe materialen en nieuwe beelden, nieuwe hedendaagse ideeën. Om respectvol en zuinig mee om te gaan, dat zeker.  Maar een monumentenstatus?
Mijn advies zou zijn: als de gemeente oordeelt dat de tuinaanleg voor de hele gemeente  van grote cultuurhistorische waarde is of uniek is voor de provincie waarin de tuin is gelegen, dan geen bezwaar, maar wel met een voorwaarde hieraan gekoppeld.

En die voorwaarde is dat de gemeente een onafhankelijke waardestelling laat opmaken waarin ook een vergelijkend onderzoek wordt opgenomen, want een reconstructie als monument waarderen is niet alledaags. Tuinen als die van Paleis Het Loo, Kasteel Staverden, Huis Bergh, Tuinen van Marxveld etc. zijn overeenkomstige gevallen. Hebben die ook een monumentenstatus of is die gewenst en om welke reden? Als daar helderheid over is verkregen,  wordt een beslissing nemen over de vraag van plaatsing helderder en gemakkelijker.