Het Museum Kennemerland heeft onlangs een kaart aan haar collectie kunnen toevoegen, getiteld:Kaart van de Hoffstede Adrichem geleegen in de Banne van Wijk aan Duyn met alle toe behoorende Bosse, Bouw, Hooi en Wijlanden, gemeeten en geteekent door C.C. Kanne, …den Here van Holland… 1777.

ZOU DIT EEN ONTWERP VAN MICHAEL KUNNEN ZIJN?

Landmeter Kanne is een onbekende kaartmaker. Dit beeld van hem wordt echter in reacties op een Cascade-weblog bijgesteld. Hij wordt niet genoemd in het Repertorium van Marijke Donkersloot. O.a. om die reden nemen we niet aan dat hij ook de ontwerper van de aanleg rond Huis Adrichem omstreeks 1777 is geweest. Maar wie dan wel? Op zoek naar meer gegevens over Huis Adrichem en de bijbehorende tuin- en parkaanleg komen we terecht bij twee secondaire bronnen die de aanleg rond Adrichem noemen, nl. 1) het standaardwerk van Jhr. H.W.M. van der Wijck, De Nederlandse Buitenplaats (Delft, 1974. p. 196-198). Hij haalt aantekeningen aan van Gijsbert Karel van Hogendorp (Familie Archief Van Hogendorp in Nationaal Archief gedurende de jaren 1795 t/m 1797); en 2) het uitgebreide artikel van Ton van Oosterom, Johann Georg Michael (1738-1800) en zijn zoon Johan George Michael (1765-1858). (Ledenbulletin HGMK 33 /2010, p. 7-28).

Ik citeer hieronder de woorden van Jhr. van der Wijck in standaard letters, die van de woorden van G.K. van Hogendorp in cursieve letters:

Nadat Gijsbert Karel van Hogendorp Adrichem uit de boedel van zijn schoonmoeder had overgenomen, maakte hij gedurende de winter 1795/96 plannen voor een rendabeler beheer van het goed. Door de ongunstige tijd gedwongen moest ingekrompen worden; de menagerie met exotische vogels, duur in onderhoud, werd aan Obdam overgedaan, de planten uit de kassen zouden in het voorjaar verkocht worden.

Gijsbert Karel wijdde zich in deze tijd geheel aan het beheer; schriftelijk heeft hij zijn ideeën en beleid vastgelegd. Wat een buitenplaats in het einde der 18de eeuw behoort op te leveren beschrijft hij als volgt:

…”Met de vruchten is het nog eenvoudiger gesteld, want vroege aardbijen en late druiven, is al wat men nodig heeft, om geduurig verversching te genieten, en dan kan er nog een kast perziken en een kast ananassen bijkomen, voor de lekkernij en pragt”.

Wat de oude aanleg betreft:
…”de Plaats was op onderscheiden tijden aangelegd en men trof er den ouden en nieuwen smaak aan. Er waren agter het Huis groote breede laanen, die veel tijd wegnamen om schoon te houden, en verlooren grond waren. Men ging er zelden of nooit wandelen. Opzij van het huis waren twee Parterres, een Beeld en zogenaamde Tempel, en dergelijken meer. Op den Geest stonden aan de regter zijde breede laanen, waarvan de boomen in twintig jaaren schier niet gegroeid waren”.

Over de nieuwe aanleg:

…”Anders was het onderhoud van de nieuwerwetsche partijen, en voornamelijk van de menagerie, die een morgen of vijf besloeg en geheel omrasterd was [vak XXXI?}. Daar deed het vee ook veel kwaad aan het gras en de randen van het waterstuk. In het Zuiderbosch stonden zes groote klompen Engelsche Planten [bloeiende heestergroepen], die veel plaats en tijd wegnamen. Er waren groote openplaatsen, daar schier niets stondt en de zon zeer heet was. …Wijders gaven wij onze gedagten op aan Michel [tuinarchitect en kweker J.G. Michael] om meer partij van den grond te trekken, de wandeling teffens te vermeerderen en een geheel van alle de onderscheiden aanleggen te maken. Volgens zijn Plan, welke nu uitgevoerd wordt, zullen die oogmerken zo wel bereikt worden”.

Gijsbert Karel schatte de kosten van veranderingen aan het park op ƒ 2000 –.
“Daarenboven is er veel gewonnen in de wijze op welke het nieuw Plantsoen aangelegd is want nu komen de groote boomen meestal op zig zelven, in groote klompen te staan en het hakhout blijft wederom op zig zelven, zodat de hooge boomen het klein hout niet benadelen. Eindelijk komen nu de mooie en opgesmuckte partijen digt bij huis en de bloemen slegts op de boorden van het uitspringend hakhout, alles onder bereik van den tuinman, zijnde al wat buiten het gezigt van het huis is tot wandeling en profijt met één woord de tuin is om en bij het huis en het verdere is bosch. De veranderingen derhalve, al waren ze geen verfraaiingen zouden een waare Bezuiniging zijn.
…Opzet van de oude aanleg vooral achter en opzij van het huis de grond zodaanig met regte laanen door te snijden, dat hij zeer klein leek en vandaar kwam ook dat wie de plaats uit het huis zag en van alle kanten, of de wei of den dijk gewaar werdt, in de verbeelding geraakte, dat er een morgen of twee beplant was”.

Nu lijkt de plaats veel groter, “de wandeling 3x zo groot, vroeger werd in de gezichten éénvormigheid nagestreeft, nu is de verandering van voorwerpen zodaanig in agt genomen dat men, al wandelende geduurig andere gezigtpunten krijgt, terwijl men nergens het geheel overzien kan. Wij hebben daarenboven in het vereischte werk tot deze verfraaiing den geheelen winter door veel vermaak geschept, door de levendigheid op de Plaats zonder welke een winterverblijf buiten verveelend zou geweest zijn. April 1796“.

Najaar 1796. Gijsbert Karel vervolgt:
Een grote en 2e bloemenkas zijn afgebroken, er komt een heining voor Aprikoozen in plaats. Nu blijven er nog veel bloemen over zodat de Oranjerie vol is, dog geen van allen vereischt stooken en zij staan allen zomers in klompen op het grasperk terzijde en agter het huis.
De nieuwe tuinknegt legt zig toe op de bezorging van dezelven en leert van den meesterknegt van Michel (l).

29 Dec. 1797.
“Michel (l) heb ik niet meer gebruikt omdat hij mij geduurig liet zitten en de helft van het beloofde werk deedt zodat ik altijd buiten komende ongenoegen hadt van mijne verwagting teleurgesteld te vinden. Eindelijk vroeg ik hem in February, wat hij aannam gereed te krijgen, schreef het op en las het hem voor, dog toen ik hem ditzelfde papier in Juny wederom vertoonde, zweeg hij beschaamd. Nu doe ik zelf hetgeen hij verrigte en heb er nut en vermaak van.
Hiertoe was een goed tuinman vereischt die ik denkelijk in een Duitser gevonden heb die te Berlijn, Darmstadt, in den Elzas, in Braband en ook in Holland als Knegt en Baas gewerkt heeft en eindelijk bij Michell (l) geraakt was, onder wien hij hier op de Plaats het opzigt voerde. Hij heeft kennis van tuinderij en bos en kan zelf een nieuwe aanleg bestieren mits men hem of een tekening of een klaare beschrijving op de grond geeve”

12 April 1798
“Ik zet deeze beschrijving voort een week of 3 na het overlijden van Baas George. Ik heb toen het werk opgevat en voer het uit, De broeierij is een ondragelijke last en die vooral in deeze tijden geheel niet paste”. Einde Citaat Jhr. Henri van der Wijck over G.K. van Hogendorp.

Hierna volgen “Gedagten over Adrichem winter 1800“, het jaar dat de tuinarchitect Michael overlijdt. We weten nu dus met zekerheid dat J.G. Michael op Adrichem heeft gewerkt van 1795 tot 1797. Hij heeft m.n. van Van Hogendorp de opdracht gekregen een eenheid van de aanleg te bewerkstelligen die tot dan toe deels in de oude en deels in de nieuwe smaak verkeerde. Op de kaart van 1777 is dat heel duidelijk te zien. Maar wie was verantwoordelijk voor deze tweeslachtige aanleg uit 1777? Kan dat ook Michael zijn?

In 1776 waren Hesther Hooft en haar man George Henrysz. Clifford eigenaar van Huis Adrichem. Na de dood van George in 1776 nam Hesther de modernisering van de plaats ter hand. Zij was naar we mogen aannemen de opdrachtgeefster van de situatie getekend op de kaart uit 1777. In 1789 huwde Gijsbert Karel van Hogendorp haar dochter Hesther Clifford en hij nam in 1795 zoals we hierboven gezien hebben de boedel van zijn overleden schoonmoeder over.

En aan wie gunde Hesther Hooft in 1777 nu de modernisering van de buitenplaats Adrichem? Ter vergelijking kijken we naar werk van andere bekende tuinarchitecten in die jaren zeventig in Noord-Holland. We komen dan uit bij Johann Georg Michael, die Beeckestijn in vroege landschapsstijl veranderde (zie hierboven) en bij de Amsterdammer Johannes Montsche, die Mereveld in de Watergraafsmeer transformeerde, maar op Meereveld is duidelijk geen sprake van een overgangsstijl, maar wel van een duidelijk andere stijl dan op Beeckestijn en Adrichem. En dan komt de buitenplaats Huis te Vogelenzang in Bloemendaal nog in aanmerking, in 1776 geërfd door Jan van Marcelis jr., die ik al eerder aan Michael heb toegeschreven vanwege de ‘overgangsstijl’ (Zie De tuinarchitectuur van Johann Georg Michael (1738-1800). Bulletin KNOB 90 (1991), nr. 3, p. 73-79).

We kennen nu dus drie situatiekaarten kaarten van buitenplaatsen met een park in overgangsstijl, namelijk Beeckestijn (1772); Adrichem (1777) en Vogelenzang (ca. 1777/1778). Op alle drie de kaarten is aan de ene kant van de hoofdas de geometrische stijl toegepast en aan de andere kant van de hoofdas de landschappelijke stijl. Dit verschijnsel is beslist uniek te noemen en verwijst hoogstwaarschijnlijk naar een en dezelfde tuinarchitect, namelijk Johan Georg Michael. De tekenstijl van de drie kaartmakers is niet dezelfde, dat lijkt ook logisch.